http://www.italiaoggi.com.br/not10_1208/20081128Galileu01.jpg

อริสโตเติลคิดและเขียนเรื่องต่างๆไว้มากทั้งจริยธรรม  ปรัชญา  การเมือง  ธรรมชาติวิทยา ตรรกวิทยา  ฯลฯ
 
(1) วิธีศึกษาโลก
     อริสโตเติลวิเคราะห์โลกด้วยการแยกประเภท  (Classification)  การแยกประเภทต้องมีหลักหรือแนวความคิดในการแยก  ไม่ใช่แยกเอาตามอำเภอใจ
     อริสโตเติลแบ่งสิ่งต่างๆในจักรวาลโดยหลักข้อแรกคือ  แบ่งออกเป็นสิ่งที่มีการเกิดการวัตถุในท้องฟ้าต่างๆ จากนั้นแบ่งสิ่งที่มีเกิดมีสลายโดยใช้หลักการเรื่องวิญญาณ  คือแบ่งเป็นสิ่งมีวิญญาณกับสิ่งไม่มีวิญญาณ  ซึ่งได้แก่พวกวัตถุต่างๆ

     สิ่งที่มีวิญญาณแบ่งออกเป็น
พืช   มีวิญญาณชนิดเดียวคือ การกินอาหารได้
สัตว์ มีวิญญาณสองชนิดคือ การกินอาหารได้และการมีความรู้สึกทางประสาทสัมผัส
คน มีวิญญาณสามชนิดคือ การกินอาหารได้  การมีความรู้สึกทางประสาทสัมผัสและการมีเหตุผล
ในหนังสือ  Historia  Animalium  อริสโตเติลยังแสดงระบบสืบพันธุ์และระบบขับถ่ายไว้ด้วย

(2) ระบบของจักรวาล
     สิ่งต่างๆในจักรวาลมีการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง  การเปลี่ยนแปลงคือการที่สิ่งต่างๆกลายสภาพจากสภาวะแฝงไปสู่สภาวะจริงขึ้นเรื่อยๆ  นั่นคือการเปลี่ยนแปลงทั้งหลายมีจุดหมายความคิดดังกล่าวนี้นำไปสู่ความคิดว่าจุดหมายสูงสุดคือความจริงสูงสุด  คือ  สิ่งซึ่งทำให้สิ่งอื่นเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง  แต่ตัวมันเองไม่เปลี่ยนแปลง  (The  Unmoved  Mover)  หรือพระเจ้า

(3) การหาความรู้แบบนิรนัย
     เราจะเห็นได้ว่าคณิตศาสตร์เป็นที่มาของการสร้างระบบความรู้  อริสโตเติล  ยังวิเคราะห์วิธีหาความรู้ของเขา  โดยเชื่อว่าสิ่งที่เขาวิเคราะห์ได้  คือ  กฏของความคิด  วิธีหาความร็ดังกล่าวได้แก่วิธีนิรนัย  ซึ่งใช้กันต่อมาจนตลอดสมัยกลาง  และยังมีบทบาทในการหาความรู้จนถึงปัจจุบันด้วย
หากเราเริ่มต้นวิเคราะห์เรขาคณิตซึ่งเป็นวิชาที่ชาวกรีกยกย่อง  เราก็จะเห็นรูปแบบการหาความรู้แบบนิรนัยได้ชัดเจน  เราสร้างทฤษฎีบทขึ้นจากข้อยอมรับดังกล่าว  แล้วเราก็พิสูจน์ทฤษฎีบทหลังๆด้วยทฤษฎีบทก่อนๆ  นั่นคือ  ความรู้ใหม่ได้จากความรู้เดิมโดยไม่ต้องสังเกตหรือทดลองอะไรเลย  การพิสูจน์เรขาคณิตเป็นการอ้างเหตุผลจากสิ่งที่ได้กำหนดความหมายไว้แล้วทั้งสิ้น  วิธีนิรนัยนี้เราอาจใช้พูดถึงสิ่งที่มีอยู่จริงๆก็ได้
     ในสมัยกรีกโบราณความรู้จากประสบการณ์ยังไม่ได้รับความนิยม  และยังไม่ได้สะสมขึ้นมากพอจะค้านความรู้ที่ได้จากวิธีนิรนัย แม้แต่เรื่องที่เกี่ยวข้องกับประสบการณ์ เช่น โลกกลม หรือโลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ การที่ วิธีหาความรู้แบบนิรนัยมีข้อบกพร่องมิใช่ทำให้กลายเป็นวิธีที่ไม่ดี การหาคสามรู้แบบนี้ได้ช่วยให้มนุษย์เราสามารถวิเคราะห์สิ่งต่างๆ มาได้เป็นเวลานาน อย่างน้อยการใช้เหตุผลก็ช่วยนำให้มนุษย์พ้นจากวิธีการอธิบายโดยอ้างสิ่งเหนือธรรมชาติ และทำให้มนุษย์เชื่อว่าตนสามารถหาความรู้ได้

<<   ปัญญาความคิดสมัยเฮเลนิค    ปัญญาความคิดสมัยเฮเลนิสติค