สาระน่ารู้สู่ผู้สดับ

คำว่า “ฉ” หรือ ฉะ แปลว่า “๖” (หก)
ฉกัษตริย์ประดับด้วยคาถา ๓๖ พระคาถา
เป็นพระนิพนธ์ใน สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กรุงเทพมหานคร

เพลงประจำกัณฑ์ คือ เพลง “ตระนอน”
ประกอบ กิริยานอนหลับใหลของกษัตริย์ ๖ พระองค์ เมื่อได้ทรงพบกัน

ข้อคิดประจำกัณฑ์

การให้อภัย สามารถลบรอยร้าวฉานและความบาดหมางทั้งปวง ก่อให้เกิดสันติสุข

เนื้อความโดยย่อ

พระชาลี ทรง ช้างปัจจัยนาเคนทร์ เป็นทัพหน้า
เสด็จถึงเขาวงกตก่อนเพื่อเตรียมรับเสด็จพระเจ้ากรุงสญชัย

เมื่อ พระเจ้ากรุงสญชัย เสด็จถึงเขาวงกต
ทรงพระดำริว่าหากเสด็จเข้าไปพร้อมกันทุกพระองค์
จะเป็นเหตุให้ทุกข์โศกสาหัสจนระงับมิได้

จึงเสด็จเข้าสู่พระอาศรมแต่พระองค์เดียวก่อน
พอทุเลาโศกลงบ้างแล้ว
จึงจะให้ พระนางผุสดีและสองพระกุมาร ตามเสด็จเข้าไป

แม้กระนั้น เมื่อทั้งสามพระองค์เสด็จเข้าไปในพระอาศรม
พระนางมัทรีซึ่งมิอาจทรงหวังได้เลยว่า จะได้พบสองพระกุมารอีก

ครั้นได้ทรงพบกัน จึงต่างกันแสงพิรี้รำพัน
ทั้งเศร้าโศรกและยินดี จนข่มพระทัยไว้มิได้
ก็สลบสิ้นสติสมปฤดี ณ ที่นั้นทั้งสามพระองค์

ฝ่าย พระเจ้ากรุงสญชัย พระนางผุสดีและพระเวสสันดร
ทอดพระเนตรเห็นเช่นนั้น
ทรงกลั้นโศกมิได้ กันแสงแล้วสลบสิ้นสติสมปฤดีไปเช่นกัน
เหล่าพระสนมและข้าราชบริพารก็ล้วนโศกศัลย์ล้มสลบตามกันไป

เหตุครั้งนั้น ทำให้แผ่นพสุธาไหวทั่วทั้งพื้นพิภพ
พระอินทรเทพ ทรงทราบจึงทรงแก้เหตุวิกฤติที่อุบัติขึ้น
ทรงดลบันดาลให้ฝนโบกขรพรรษตกลงมา ณ ที่นั้น

กษัตริย์ทั้ง ๖ พระองค์ และผู้คนทั้งหลายต่างฟื้นคืนสติโดยทั่วกัน
นั่นเป็น ฝนโบกขรพรรษ ที่เคยตกมาสมัยก่อนพุทธกาล
ที่ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ตรัสเล่าโปรดพระอรหันตสาวก
อันเป็นพระพุทธปรารภเรื่อง พระเวสสันดร