สาระน่ารู้สู่ผู้สดับ

กัณฑ์มหาราช ประดับด้วยคาถา ๖๓ พระคาถา
เป็นพระนิพนธ์ใน สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
และกวีอีก ๒ ท่าน คือ พระยาธรรมปรีชา (บุญ) และขุนวรรณวาทวิจิตร

เพลงประจำกัณฑ์ คือ เพลง “กราวนอก”
ประกอบกิริยาการยกพล และเคลื่อนพลที่พระเจ้ากรุงสญชัย
ทรงยกไปรับ พระเวสสันดร และพระนางมัทรี กลับเมือง

ข้อคิดประจำกัณฑ์

คนดีตกน้ำไม่ไหลตกไฟไม่ไหม้

เนื้อความโดยย่อ

ชูชก ตั้งใจพาสองพระกุมารกลับไปหา นางอมิตตดา ที่เมืองกลิงคราษฎร์
แต่เทพยดาดลใจให้ชูชกเดินทางผิด
กลายเป็นเดินทางเข้าสู่กรุงสีพีของ พระเจ้ากรุงสญชัย

ฝ่าย พระเจ้ากรุงสญชัย
คืนก่อนที่จะได้พบสองพระกุมารได้ทรงพระสุบินนิมิตว่า

มีบุรุษรูปร่างน่าเกลียดน่ากลัวนำดอกบัวสองดอกมาถวาย
ซึ่งโหรหลวงทำนายว่า
จะมีพระญาติใกล้ชิดที่พลัดพรากไปกลับสู่พระนคร

รุ่งขั้น ชูชก ก็มีโอกาสนำสองพระกุมาร
เข้าเฝ้า พระเจ้ากรุงสญชัยและพระนางผุสดี
ทั้งสองพระองค์ดีพระทัยยิ่งนัก
พระราชทานสิ่งของไถ่องค์พระนัดดาทั้งสอง
ตามที่ พระเวสสันดร ทรงกำหนดไว้

และทรงให้จักเลี้ยง ชูชก ด้วยอาหารคาวหวานมากมาย
ชูชก บริโภคเกินขนาดจนไฟธาตุไม่อาจเผาผลาญได้ อาหารไม่ย่อย
สุดท้ายก็ถึงแก่จุกตาย

ทรัพย์ที่ได้รับก็ถูกริบเข้าคลังหลวง
หลังจากที่ประกาศให้วงศาคณาญาติให้มารับ แล้วไม่มีผู้ใดมารับ

หลังจากที่ พระเจ้ากรุงสญชัย ทรงสดับเรื่องราวจากพระนัดดาทั้งสอง
ที่ต้องระกำลำบากกับพระชนกชนนี
พระเจ้ากรุงสญชัย ก็ทรงเตรียมยกพยุหยาตรา
ไปรับ พระเวสสันดรกับพระนางมัทรี กลับพระนคร
ในวันรับเสด็จ พราหมณ์ชาวเมืองกลิงคราษฎร์ ๘ คน
นำ ช้างปัจจัยนาเคนทร์ มาถวายคืน
จึงโปรดให้ พระชาลี ทรง ช้างปัจจัยนาเคนทร์ นำขบวนสู่เขาวงกต