พัฒนาการก่อนการสถาปนากรุงศรีอยุธยา
อารยธรรมและความเจริญในดินแดนแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องมานานหลายร้อยปีแล้ว ทั้งนี้จากการศึกษาค้นคว้าหลักฐานทางด้านโบราณสถาน โบราณวัตถุ ตำนานต่างๆ และเอกสารของชาวต่างชาติ ทำให้เชื่อกันว่ากลุ่มชนชาวไทยได้สร้างสรรค์ความเจริญและมีพัฒนาการทางอารยธรรม อยู่ในแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่าง เป็นเวลานานหลายร้อยปี ก่อนสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ทรงสถาปนาอาณาจักรอยุธยา สันนิษฐานว่าก่อนปี พ.ศ. 1893ศูนย์กลางทางด้านวัฒนธรรมในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่างคงจะอยู่ที่ลพบุรี ส่วนศูนย์กลางทางด้านการเมืองการปกครองนั้นอนุมานว่าอยู่ระหว่างลพบุรีกับสุพรรณบุรี ทั้งนี้เพราะในเวลานั้นกรุงสุโขทัยเริ่มอ่อนแอลงทำให้กลุ่มคนไทยในแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา ที่มีกำลังเข้มแข็งตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนขึ้นส่วนพวกที่อ่อนแอ ที่ไม่สามารถรวมกำลังเป็นปึกแผ่นก็จะเข้ามาอยู่ในความปกครอง ของคนกลุ่มอื่นผู้นำกลุ่มคนไทยที่มีกำลังเข้มแข็งกว่าสามารถตั้งตนเป็นใหญ่ในบริเวณภาคกลาง ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาและสถาปนาราชธานีคือ “กรุงศรีอยุธยา” ขึ้นในปี พ.ศ. 1893 ทรงพระนามว่า “สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง)” ต่อมาศูนย์กลางทั้งทางด้านการปกครอง วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ จึงได้ย้ายมาอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาและเป็นที่รวมของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ และอารยธรรมที่สำคัญของไทยที่ตกทอดมาถึงยุคปัจจุบัน
การสถาปนากรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี
การที่สมเด็จพระรามาธิบดีที่
1 (พระเจ้าอู่ทอง) ทรงตัดสินพระทัยเลือกกรุงศรีอยุธยาซึ่ง
เป็นราชธานี มีเหตุผลดังนี้ คือ
1. กรุงศรีอยุธยาเป็นเมืองที่อุดมสมบูรณ์
เป็นอู่ข้าว อู่น้ำ
2. ที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาตั้งอยู่ในบริเวณที่แม่น้ำ
3 สาย มาบรรจบกันคือ แม่น้ำเจ้าพระยาแม่น้ำป่าสัก
แม่น้ำลพบุรี ลักษณะโดยทั่วไปเป็นที่ราบลุ่มอุดมสมบูรณ์
เหมาะในการเพาะปลูก และการค้าทั้งทางบก และทางน้ำ
3. กรุงศรีอยุธยาเป็นจุดยุทธศาสตร์ทางการเมืองที่สำคัญ
โดยมีปัจจัยที่ส่งเสริมความสำคัญดังต่อไปนี้
กรุงศรีอยุธยาเป็นที่รวมของสายน้ำทุกสายที่ผ่านไปยังสุโขทัย
คือ แม่น้ำวัง ยม น่านเมืองต่างๆ ของอาณาจักรสุโขทัยตั้งอยู่บนแค้วนทั้ง
3 นี้ ซึ่งจะมารวมกันเป็นแม่น้ำเจ้าพระยา ไหลผ่านกรุงศรีอยุธยา
เพราะฉะนั้นการค้าขายหรือการติดต่อกับต่างประเทศส่วนมากชาวกรุงศรีอยุธยาจะได้ทราบเรื่องก่อนเสมอ
เพราะจำเป็นจะต้องผ่านที่เมืองนี้อย่างน้อยก็ใช้เวลาในการเดินทางเกือบเดือนกว่าจะผ่านกรุงศรีอยุธยาขึ้นไปถึงกรุงสุโขทัย
