คลองมหานาคในอดีต
ที่มา : https://www.myfirstbrain.com/thaidata/image.asp?ID=1346569 

คลองมหานาคในปัจจุบันบริเวณสะพานผ่านฟ้าลีลาศ
ที่มา : http://www.bloggang.com/data/akeple/picture/1292986142.jpg

คลองมหานาค

     "คลองมหานาค" ชื่อนี้เป็นคลองที่มีอยู่ในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นคลองที่มีความเกี่ยวพันกับประวัติศาสตร์การต่อสู้ของทหารไทย เพราะถูกขุดขึ้นใน พ.ศ.2092 รัชสมัย สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ พระมหากษัตริย์กรุงศรีอยุธยา โดยขณะนั้น พระเจ้าหงสาวดีตะเบงชะเวตี้ กษัตริย์พม่า ได้นำกองทัพใหญ่บุกเข้ามาโจมตีกรุงศรีอยุธยา ชาวไทยทุกคนจึงพร้อมใจกันอาสามาช่วยชาติ ไม่เว้นแม้แต่พระภิกษุอย่าง "พระมหานาค" แห่งวัดภูเขาทอง ก็ยังช่วยเกณฑ์ญาติโยมมาช่วยกันขุดคูน้ำติดกับทุ่งลุมพลี บริเวณชานพระนคร เพื่อกั้นกองทัพพม่า คูน้ำนี้ภายหลังจึงได้ชื่อว่า "คลองมหานาค" หลังจากที่บ้านเมืองสงบลง คลองมหานาคนี้ก็กลายมาเป็นสถานที่ที่ชาวบ้านนิยมมาเล่นเพลงเรือและสักวาในฤดูน้ำหลาก
      เมื่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ ๑) ทรงสถาปนากรุงเทพมหานครเป็นราชธานี มีพระราชดำริว่าจะทำให้เหมือนกับกรุงศรีอยุธยาเมื่อครั้งยังรุ่งเรือง จึงโปรดเกล้าฯ ให้วางผังเมืองและสร้างสิ่งก่อสร้างสำคัญๆ โดยลอกมาจากผังของกรุงศรีอยุธยา ดังนั้นในปี พ.ศ.๒๓๒๖ จึงโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองสายหนึ่งแยกออกจากคูเมืองทางด้านตะวันออกของพระบรมมหาราชวัง (ปัจจุบันเรียกว่า "คลองรอบกรุง") โดยขุดแยกออกที่เหนือวัดสะแก (ปัจจุบันคือวัดสระเกศ) เป็นเส้นตรงไปทางทิศตะวันออก แล้วพระราชทานนามตามคลองเก่าในกรุงศรีอยุธยาว่า "คลองมหานาค" กับมีพระราชประสงค์ให้ใช้เป็นสถานที่เล่นเพลงเรือและสักวาในฤดูน้ำหลากเหมือนเช่นเคยทำกันในอดีต     ต่อมาในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) ได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระเจดีย์องค์ใหญ่ขึ้นองค์หนึ่งริมคลองมหานาค ให้เหมือนกับเจดีย์ภูเขาทองที่กรุงศรีอยุธยา แล้วเรียกว่า "เจดีย์ภูเขาทอง" เช่นเดียวกัน
     บริเวณปากคลองมหานาคเหนือวัดสะแก นอกจากจะมี "ป้อมมหากาฬ" ที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๑ เป็นสัญลักษณ์แล้ว ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๖) ยังโปรดเกล้าฯ ให้สร้าง "สะพานมหาดไทยอุทิศ" (สะพานร้องไห้) ต่อจากรัชกาลก่อนจนแล้วเสร็จอีกสิ่งหนึ่งด้วย
     คลองมหานาคนี้เป็นเส้นทางสัญจรทางน้ำอันสำคัญของคนกรุงเทพมหานครในสมัยก่อน เพราะสามารถเชื่อมต่อคลองรอบกรุงไปออกแม่น้ำเจ้าพระยา หรือเชื่อมคลองแสนแสบที่ขุดในสมัยรัชกาลที่ ๓ ไปได้ไกลถึงแม่น้ำบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทราเลยทีเดียว บริเวณคลองมหานาคจึงกลายเป็นจุดค้าขายสินค้าโดยเฉพาะสินค้าเกษตรแหล่งใหญ่ เรียกว่า "ตลาดมหานาค" ซึ่งทุกวันนี้ก็ยังคงเป็นตลาดค้าผลไม้ที่สำคัญ มีรถบรรทุกสินค้ามาลงเป็นจำนวนมากในยามค่ำคืน
    ปัจจุบันคลองมหานาคที่กรุงเทพมหานครมีจุดเริ่มต้นด้านทิศตะวันตกโดยแยกออกจากคลองรอบกรุงที่สะพานมหาดไทยอุทิศ (สะพานร้องไห้) ตรงไปทางทิศตะวันออกจนบรรจบกับคลองแสนแสบที่สะพานเจริญราษฎร์ ๓๒ รวมความยาวประมาณ ๑.๓ กิโลเมตร