ในการแข่งขัน “แพร่-สิงห์เมาเท่น ไบค์ ไทยแลนด์ โอเพ่น 2010” ที่ถ้ำผานางคอย อำเภอร้องกวาง จังหวัดแพร่ อาจมีผู้เข้าแข่งขันบางตาไปบ้างเพราะไปจัดชนกับแมทช์อื่น แต่ถ้ารวมชาวอำเภอร้องกวางและอำเภออื่น ๆ ที่พากันขึ้นมาเที่ยวถ้ำผานางคอย รวมไปถึงคณะที่คอยต้อนรับสื่อหลายสำนักจากกรุงเทพฯ ทำให้วันหยุดสุดสัปดาห์คึกคักเป็นพิเศษ
          ถามน้อง ๆ นักศึกษาอาชีวะแพร่ คนเมืองแป้ขนานแท้ที่คอยตอบคำถามพี่ ๆ ตลอดเส้นทาง บอกว่าถ้ำผานางคอยเพิ่งมีการปรับปรุงภายใน ปูไม้กระดานให้เดินสะดวกสบายยิ่งขึ้น เมื่อรวมกับแสงสี การแสดงร่ายรำในชุดต่าง ๆ ทำให้น่าเที่ยวยิ่งขึ้น
          ฟังตำนานที่เล่าต่อกันมาของถ้ำผานางคอย เมื่อหญิงสูงศักดิ์รักมั่นคงกับชายหนุ่มไร้เกียรติยศ ชีวิตจะหาสุขก็ไม่ ต้องรออย่างรันทดภายในถ้ำ
          “โปรดเชื่อมั่นในข้าผู้ภักดีต่อความรักนี้เถิด ข้าไม่ปรารถนาสิ่งใดมากไปกว่าผู้เป็นยอดดวงใจ ข้าขอรอคอยอยู่ ณ ที่แห่งนี้กับลูกน้อยตลอดไป” สิ้นคำอธิษฐาน พลันร่างของเธอและลูกน้อยก็ได้กลายเป็นหินสถิตย์อยู่ ณ คูหาสวรรค์แห่งนี้

          เป็นเรื่องเล่าพื้นบ้านที่กล่างถึงเจ้าหญิงอรัญญณีแห่งอาณาจักรแสนหวี เมื่อครั้งเสด็จโดยชลมารคแล้วเรือล่ม ฝีพายล้วนพากันหนีตาย ยกเว้นทหารหัวหน้าฝีพายที่ชื่อคนองเดช ว่ายน้ำเข้าไปช่วยชีวิตองค์หญิงไว้ จนเกิดเป็นความรัก จุดเริ่มต้นของชายหนุ่มหญิงสาวต่างชนชั้น
          รักนี้มิอาจสมหวัง เข้าตามตำรา พระราชบิดามีหรือจะยอม ทรงสั่งขังเจ้าหญิงไว้ คนองเดชรู้เข้าจึงหาทางชิงตัวเจ้าหญิงหนีมาถึงหุบเขาแห่งหนึ่ง เจ้าหญิงเห็นทหารตามไล่ล่ามา จึงได้ให้คนรักหนีไปก่อน ส่วนตนจะคอยอยู่ในถ้ำนี้ตลอดไป และกลายเป็นที่มาของชื่อถ้ำผานางคอย

          ตัวถ้ำอยู่บนหน้าผาสูง 50 เมตร ใช้เวลาเดินไม่ถึง 10 นาที แต่ด้วยความชัน ต้องเดินระมัดระวัง ภายในถ้ำมีลักษณะเป็นอุโมงค์ลึก 150 เมตร กว้าง 10 เมตร โค้งงอเป็นข้อศอกไปทางซ้ายและขวา 3 ช่วง มีหินงอก หินย้อย หลายรูปแบบแล้วแต่จะจินตนาการ บ้างว่าคล้ายหญิงสาวนั่งอุ้มลูก หรือรูปหัวใจก็มี
          ด้านในเย็นสบาย ไม่อึดอัด หรือว่าเหม็นอึค้างคาว นอกจากทางเข้าแล้วไม่มีแสงลอดผ่าน แสงที่เห็นจึงเป็นสีของไฟที่มีทั้งเขียว เหลืองและน้ำเงิน มีจุดให้แวะชมพร้อมคำอธิบายรวม 13 จุด ประกอบด้วย คูหาสวรรค์วิเศษ  เทพอารักษ์นครา นาคาสถิตย์ งามพิศอนงค์สนาน หิมพานต์วิจิตร เนรมิตม่านแก้ว มรกตเพริดแพร้ววิจิตรา บูชาพระมุนี นทีชลเนตร ธารเทพอธิษฐาน คชสารพิทักษ์ ลานรักพระนาง และอลังการแห่งรักอรัญญณี
          ถ้ำผานางคอยตั้งอยู่ที่บ้านผาหมู อยู่ห่างจากจังหวัด 34 กิโลเมตร ใช้เส้นทางแพร่-ร้องกวาง พอถึงกิโลเมตรที่ 168 เลี้ยวซ้ายเข้าไปอีก 800 เมตร