พระราชกรณียกิจที่สำคัญของรัชกาลที่ ๑

สร้างกรุงเทพมหานครเป็นนครหลวง ทรงเห็นว่ากรุงธนบุรีซึ่งเป็นเมืองหลวงอยู่นั้นคับแคบ

ไม่สามารถขยายอาณาเขตบ้านเมืองให้เจริญยิ่งขึ้นได้ จึงโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองหลวงมาอยู่พื้นที่ราบกว้างขวาง

และสามารถอาศัยลำน้ำเจ้าพระยาเป็นคูพระนคร เหมาะแก่การป้องกันภัยจากการรุกรานของข้าศึกศัตรู ทรงพระราชทานพระนครใหม่นี้ว่า

“ กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทราอยุธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์ มหาสถาน อมรพิมาน

อวตารสถิต สักกะทัตติยวิษณุกรรมประสิทธิ์ ” หรือที่เรียกขานกันโดยทั่ว ๆ ไปว่า “ กรุงเทพมหานคร ”

ภาพจาก http://www.phyathai.com/phyathai/new/upload/media_library/ENG/About_thailand/1265.jpg

นอกจากนี้ยังได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างวัดซึ่งประกอบด้วย พระอุโบสถพระเจดีย์ หอราชมณเฑียรสำหรับเก็บพระไตรปิฎก

หอพระเทพบิดรและศาลาโดยรอบขึ้นในบริเวณพระบรมมหาราชวัง แล้วพระราชทานนามวัดแห่งนี้ว่า วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

เพื่อเป็นที่ประดิษฐานพระแก้วมรกต ซึ่งอัญเชิญมาจากกรุงศรีสัตนาคนหุต เพื่อให้คนไทยได้สักการบูชาตราบมาจนทุกวันนี้

การสงครามกับพม่า ตลอดรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก พม่ายังคงส่งกองทัพเข้ามารบกวนอยู่เสมอ ๆ

ทำให้พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกต้องทรงนำทัพออกไปทำศึกสงครามกับพม่าอยู่หลายครั้ง ที่นับว่าสำคัญ ๆ มีดังนี้

          1. สงคราม 9 ทัพ เป็นการยกทัพที่ยิ่งใหญ่กว่าทุกครั้งที่พม่าเคยยกทัพมาตีไทย ซึ่งขณะนั้นทรงมีกำลังทหารเพียงครึ่งหนึ่ง

                              ของฝ่ายพม่า จึงทรงวางแผนยุทธวิธีในการรบใหม่ เอาคนน้อยสู้คนมาก และด้วยยุทธวิธีการรบที่เหนือกว่า

                              ผนวกกับจุดบกพร่องของพม่า ทำให้กองทัพไทยได้รับชัยชนะอย่างงดงาม

          2. สงครามท่าดินแดน ไทยรับมือกับพม่าในครั้งนี้ด้วยการจัดทัพออกไป 2 ทัพ โดยทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กรมพระราชวัง

                              บวรมหาสุรสิงหนาทคุมทัพยกไปตีพม่าที่สามสบ และพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงยกทัพหลวง

                              ไปตีค่ายพม่าที่ท่าดินแดง สงครามครั้งนี้ไทยรบกับพม่าอยู่ราว 3 วัน ทัพพม่าก็แตกพายหนีกลับไป

          3. สงครามที่ป่าซางและลำปาง ในปีพุทธศักราช 2330 เมื่อพระเจ้าปุดงแพ้ศึกให้ไทยถึง 2 ครั้งแล้ว เมืองขึ้นของพม่าที่อยู่

                              ทางเหนือก็เริ่มแข็งเมือง พระเจ้าปุดงจึงให้กองทัพพม่ายกไปทำการปราบปราม แล้วให้เดินทัพเลยเข้ามาในเขต

                              ล้านนา เพื่อจะเข้าตีเมืองลำปาง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกจึงโปรดเกล้าฯ ให้พระยากาวิละเจ้า

                              เมืองลำปางแบ่งกำลังคนไปตั้งรับที่เชียงใหม่ และให้กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทยกทัพหลวงขึ้นไปช่วย

                              ตีทัพพม่าที่ตั้งล้อมเมืองอยู่จนพม่าพ่ายแพ้ในที่สุด และเมื่อเสด็จยกทัพกลับ กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท

                              ได้ทรงอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์จากเมืองเชียงใหม่ลงมาประดิษฐานไว้ที่กรุงเทพฯ ด้วย

          4. การรบที่เมืองทวาย การรบครั้งนี้ไม่สำเร็จ เนื่องจากไทยไม่ชำนาญทาง ทำให้เมื่อไปถึงทหารไทยบอบช้ำมากจากการที่

                              ต้องเดินทางไกล ประกอบกับเสบียงอาหารที่ขนไปหมดลง ดังนั้น หลังจากที่ได้ล้อมเมืองทวายไว้ได้ระยะหนึ่ง

                              ไทยจึงต้องเลิกทัพกลับ ถึงแม้การรบครั้งนี้ไทยจะไม่ได้รับชัยชนะ แต่ก็ทำให้พม่ารุ้ซึ่งว่าไทยมีกำลังเข้มแข็ง

                              มาก และยังทำให้เมืองทวาย เมืองตะนาวศรี และเมืองมะริด ยอมเข้ามาสวามิภักดิ์กับไทยในอีก 4 ปีต่อมา

          5. การขับไล่พม่าออกจากเขตล้านนาไทย ในปีพุทธศักราช 2345 พม่ายกกองทัพใหญ่รวม 7 ทัพ เข้ามาในไทยหวังจะตีเอา

                              ล้านนาคืนกลับไป พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก จึงโปรดเกล้าฯ ให้กรมพระราชวังบวรสถานพิมุขยก

                              ทัพไปช่วยจนสามารถขับไล่พม่าออกจากเขตล้านนาได้หมด ทั้งยังได้หัวเมืองล้านนาอีก 57 หัวเมืองเข้ามาเป็น

                              เมืองขึ้นของไทยอีกด้วย

ทางด้านศาสนา โปรดให้สังคายนาพระไตรปิฎก พ.ศ.2331 และจารฉบับทอง ประดิษฐานไว้ในหอพระมณเฑียรธรรม

วัดพระศรีรัตนศาสดาราม นอกจากนี้ยังทรงสร้างและบูรณะปฎิสังขรณ์พระอารามและพระพุทธรูปต่าง ๆ เป็นอันมาก