ระบบประสาทออโตโนมิก หรือระบบประสาทอัตโนวัติ ( Autonomic Nervous System = ANS )
ระบบประสาทออโตโนมิก หรือระบบประสาทอัตโนวัติ ( Autonomic Nervous System = ANS )
เป็นระบบประสาทที่ต้องควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อเรียบ กล้ามเนื้อหัวใจและต่อมต่างๆ ( ระบบประสาทนอกอำนาจจิตใจ)เป็นระบบประสาทที่แฝงตัวอยู่ในระบบประสาทกลางและระบบประสาทรอบนอก ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะในร่างกาย การทำงานของอวัยวะซึ่งระบบประสาทนี้ควบคุมควบคุมจะเป็นไปโดยอัตโนมัติและอยู่นอกอำนาจจิตใจ
ระบบประสาทอัตโนวัติ ประกอบด้วยระบบย่อยอีก 2 ระบบ คือ
-
ระบบซิมพาเธติก ( Sympathatic nerve )ได้แก่ เส้นประสาทที่ออกจากไขสันหลังบริเวณอกและบริเวณเอว ทำหน้าที่เกี่ยวกับการตื่นตัว เช่น ขนลุก หัวใจเต้นเร็ว เหงื่อออก กระเพาะลำไส้ไม่บีบตัว ฯลฯ
-
ระบบพาราซิมพาเธติก( parasympathatic )ได้แก่เส้นประสาทที่ออกจากสมองคู่ที่ 3 , 7, 9 และ 10 ( ส่วนใหญ่ออกจาก medulla oblongata ) และเส้นประสาทที่ออกจากไขสันหลังบริเวณกระเบนเหน็บ
ระบบประสาท 2 ระบบนี้จะทำงานตรงกันข้ามกันแบบแอนตาโกนิซึม เพื่อให้เกิดภาวะสมดุล โดยระบบพาราซิมพาเธติก จะทำหน้าที่ลดอัตราการทำงานของอวัยวะให้กลับสู่สภาพปกติ ( ระบบซิมพาเธติกเป็นเสมือนเบรค ทำให้การทำงานของอวัยวะต่างๆ ดำเนินไปตัราปกติตารางเปรียบเทียบข้อแตกต่างระหว่างประสาทซิมพาเธติกและพาราซิมพาเทติก
ระบบประสาทซิมพาเธติก
-
มีศูนย์กลางแฝงอยู่ในไขสันหลังบริเวณอกและบั้นเอว
-
ปมประสาทซิมพาเธติกอยู่ศูนย์สั่งการทำให้เส้นประสาทนำคำสั่งหน้าไซแนปส์ สั้นกว่าเส้นประสาทหลังไซแนปส์
-
ปลายประสาทแอกซอนหลังไซแนปส์สร้างสารเคมี noradrenalin
ระบบประสาทพาราซิมพาเธติก
-
มีศูนย์กลางอยู่ทีสมอง ส่วนของเมดุลลาออบลองกาตา และไขสันหลังบริเวณกระเบนเหน็บ
-
ปมประสาทพาราซิมพาเธติกอยู่ไกลศูนย์ประสาทแต่อยู่ใกล้ผน่วยปฏิบัติงาน ทำให้เส้นประสาทนำคำสั่งหน้าไซแนปส์ ยาวกว่าหลังไซแนปส์
-
ปลายประสาทแอกซอนหลังไซแนปส์ สร้างสารเคมี acetycholine
ข้อควรทราบ
- หน่วยปฏิบัติงานบางอย่าง เช่น ต่อมหมวกไตชั้นในและต่อมเหงื่อ มีแต่ ซิมพาเธติก เท่านั้น ไม่มีพาราซิมพาฌะติก
- หน่วยปฏิบัติงานบางอย่าง เช่น ต่อมน้ำลาย ระบบซิมพาเธติกและระบบพาราซิมพาเธติก จะเสริมฤทธิ์กัน คือจะช่วยให้ต่อมน้ำลายหลั่งน้ำลาบมากขึ้น
- ระบบประสาทอัตโนวัติ จะมีหน่วยปฎิบัติวานที่อยู่นอกอำนาจจิตใจ ได้แก่ กล้ามเนื้อเรียบของอวัยวะต่างๆ และกล้ามเนื้อหัวใจและจากศูนย์สั่งงานไปยังหน่วยปฏิบัติงาน อย่างน้อยจะต้องมีเซลล์ประสานนำคำสั่งจำนวน 2 เซลล์
- หน่วยที่ปฏิบัติงานเดียวกันของระบบประสาทอัตโนมัติจะมีเส้นประสาทนำคำสั่ง มาควบคุม 2 เส้น คือ ซิมพาเธติกและพาราซิมพาเธติก ซึ่งจะทำงานร่วมกันแต่ตรงกันข้ามกัน
- ระบบประสาทอัตโตมัต มีวงจรการเรียงตัวคล้ายกับเส้นประสาทไขสันหลัง แต่แตกต่างกันที่หน่วยปฏิบัติงานของเส้นประสาทไขสันหลังจะอยู่ในกล้ามเนื้อและตามข้อ โดยแอกซอน จะทำหน้าที่บังคับการหดตัวของอวัยวะภายใน ( กล้ามเนื้อเรียบและกล้ามเนื้อหัวใจ ) จึงเกี่ยวกับการทำงานของอวัยวะภายใน