นายแคว้นบ้านจอมทอง ชื่อ แสนคำแมน มีเมียชื่อ นางศรีเงินยวง มีลูกสาวชื่อ ลาวทอง อายุสิบห้าปี เป็นหญิงที่สวยงาม และแสนคำแมนกับนางศรีเงินยวง ได้ปรึกษากันว่า เมื่อพลายแก้วมาตีเชียงใหม่นั้น ก็ตีทุกหมู่บ้านเรื่อยไป เว้นแต่บ้านจอมทองนั้นมิได้ทำอันตราย นับว่าเป็นบุญคุณมาก ตอนนี้จะยกทัพกลับแล้ว หากคงยังทำเฉย ก็อาจจะถูกกวาดต้อนผู้คน และทรัพย์สินไปได้ จึงน่าจะยกนางลาวทองให้ เมื่อนางลาวทองได้ไปอยู่อยุธยา พลายแก้วก็คงจะชุบเลี้ยงให้สุขสบาย และชาวบ้านจอมทองก็ไม่ต้องกลัวทัพไทยอีก เมื่อตกลงใจแล้วก็เรียกนางลาวทองมาบอกว่า พ่อแม่ก็แก่แล้ว จะยกนางลาวทองให้แม่ทัพไทย แล้วจะได้เป็นที่พึ่งในภายหน้า
          ถึงเวลาค่ำทั้งสองก็พานางลาวทองไปหาพลายแก้ว พลายแก้วรับนางไว้ จากนั้นก็ประชุมไพร่พลแล้วบอกว่า บัดนี้ได้เสร็จศึกสงครามแล้ว ให้ทำบัญชีทรัพย์สินที่ตีมาได้ทั้งหมด เช่น อาวุธยุทธภัณฑ์  ของพวกลาวให้ตีตราแล้วยึดเป็นของหลวง ทั้งช้างม้าดี ๆ ก็ให้ทำบัญชีไว้ ส่วนพวกวัวควายนั้นให้แบ่งกันในหมู่ทหาร ของใช้ต่าง ๆ ใครตีได้ก็ให้เป็นของคนนั้น อย่างแย่งชิงกัน อีกห้าวันจะยกทัพกลับอยุธยา สำหรับตัวเจ้าเชียงทองยังมีโทษอยู่ จะนำตัวไปอยุธยาด้วย หากพระพันวษาจะลงโทษก็จะทูลขอให้
          ฝ่ายพลายแก้วเมื่อกลับจากประชุมทัพแล้ว ก็ไปหานางลาวทอง แล้วได้นางลาวทองเป็นเมีย แล้วบอกนางว่า ถึงตนจะมีเมียอยู่แล้วก็อย่ากลัว เพราะจะดูแลให้เท่ากันตามน้อยตามใหญ่
          ฝ่ายนางลาวทองนั้น คิดว่าต่อไปนี้ตนจะไม่ได้อยู่ที่เมืองลำพูนนี้อีก จึงปรึกษาสองพี่เลี้ยงว่า ตนจะปักม่านและปั้นรูปนางลาวทองถวายไว้ที่วัดเจดีย์หลวง เมืองลำพูน เมื่อปักเสร็จแล้ว ก็อธิษฐานว่า ม่านนี้ปักเสร็จในหนึ่งคืนกับหนึ่งวัน เพื่อถวายพระพุทธปฏิมากร เพื่อเป็นทางไปสู่นิพพาน และทั้งรูปปั้นกับม่านนี้อย่าให้สูญหายได้ หากเมื่อใดลำพูนสูญสิ้น ก็ขอให้ทั้งสองสูญสิ้นตามไปด้วย

พิมเปลี่ยนชื่อเป็นวันทอง

          ฝ่ายนางพิมนั้นคอยอยู่แต่พลายแก้ว และไม่รู้ข่าวคราวทัพเลย ก็ล้มป่วยลง ฝ่ายนางศรีประจัน เห็นนางพิมล้มป่วยลง จึงหาหมอหลายคนมารักษา อาการก็ไม่ดีขึ้น ก็ได้ไปหาขรัวตาจูวัดป่าเลไลย เล่าเรื่องนางพิมให้ฟัง ขรัวตาจับยามดูแล้วบอกว่า ขณะนี้นางพิมมีเคราะห์ร้าย หากไม่จากผัวก็จะตาย ควรจะเปลี่ยนชื่อเสียใหม่ว่า วันทอง โรคภัยและเคราะห์ร้ายก็จะหมดไป เมื่อกลับถึงบ้าน นางศรีประจันให้จัดพิธีรับขวัญนางพิม แล้วเปลี่ยนชื่อว่านางวันทอง อาการไข้ก็ค่อยหาย กินข้าวกินปลาได้ดังเดิม

 ขุนช้างได้นางวันทอง

          ฝ่ายขุนช้าง นอนเฝ้าหออยู่ถึงสิบห้าวัน กลุ้มใจมากจนนอนไม่หลับ นางศรีประจันเห็นขุนช้างไม่มีสุข ก็ไปบอกนางวันทองงห้ไปเข้าหอกับขุนช้าง นางวันทองไม่ยอม นางศรีประจันจึงฉุดลากนางวันทองไปจนได้ ขุนช้างเข้าปลุกปล้ำจนได้นางพิมเป็นเมีย นางวันทองอับอายมาก จึงจำใจอยู่กับขุนช้าง แต่พอลับหลังขุนช้างก็คิดถึงแต่ขุนแผน

กำเนิดกุมารทอง  

          ฝ่ายขุนแผนให้คิดถึงแต่นางลาวทอง  แล้วก็ให้แค้นใจขุนช้างมากที่แย่งนางวันทองไป  ทั้งยังทูลยุยงต่อ พระพันวษาว่าตนปีนกำแพงวังออกมา พระพันวษาก็หลงเชื่อและพิโรธตนโดยไม่ไต่ถามความจริง จนลาวทองต้องถูกขังอยู่ในวัง  ส่วนตนก็ถูกห้ามมิให้เข้าไปเฝ้าแต่ให้ตรวจตราอยู่แถวชายแดน ยิ่งคิดก็ยิ่งแค้นใจ ขุนแผนก็คิดจะไปลักตัวนางวันทองกลับมา  เมื่อขุนช้างติดตามมาก็จะฆ่าเสีย  หากเกรงแต่พระพันวษาจะให้ทัพตามมาและตนเองก็ไม่มีกำลังจะต่อสู้ก็จะถูกฆ่าเสีย ขุนแผนจึงคิดจะตีดาบ  หาซื้อม้า  และปลุกกุมารทองขึ้น  เพื่อจะได้สู้รบกับศัตรูได้