อิเหนา

        อิเหนาเป็นนิทานอิงพงศาวดารของประเทศชวา เหตุที่เกิดนิทานเรื่องนี้ก็เนื่องมาจากพวกชาวชวานับถือกันว่า อิเหนาเป็นกษัตริย์ที่ทรงอานุภาพมาก ถึงกับนำไปเล่าสู่กันฟัง ต่อมาเมื่อเรื่องอิเหนาแพร่มาถึงมลายู พวกมลายูก็นำเอาเรื่องอิเหนามาเล่นเป็นละครแขก
หรือหนังแขก นิทานเรื่องอิเหนาจึง เป็นนิทานที่แพร่หลายที่สุด เรื่องอิเหนาในชวามีหลายสำนวน ต้นฉบับเก่าเป็นหนังสือชวา          ชื่อ"ปันหยี สะมิหลัง"  ในไทยเรียกนามปันหยีว่าเป็นนามปลอมของพระเอก คือ อิเหนา ซึ่งต้นฉบับในชวาไม่นิยมเรียกว่า อิเหนา        แต่จะเรียกว่า ปันหยี ตลอดเรื่อง   ดังนั้น จะเห็นได้ว่าเรื่องอิเหนาแม้ในชวาเองแต่ละสำนวนมีเรื่องแตกต่างกันไป มีเค้าที่จะลงรอยกับอิเหนาฉบับไทย ก็แต่ในกระบวนการชื่อเมือง  ชื่อคนและวงศ์วานบ้างเท่านั้น

http://mblog.manager.co.th/uploads/165/images/%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B2%20%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B9%88.jpg

       นิทานอิเหนาเข้ามาเมืองไทยตามที่สันนิษฐานกันว่าคงจะเป็นหญิงเชลยแห่งปัตตานี ซึ่งเป็นข้าหลวงรับใช้เจ้าฟ้าหญิงกุณฑลและเจ้าฟ้าหญิงมงกุฎ พระราชธิดาสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ และคงได้เล่าเรื่องอิเหนาให้เจ้าหญิงทั้งสองฟัง เจ้าหญิงทั้งสองทรงเป็น     ผู้ฝึกหัดละครอยู่แล้ว คงจะได้นำเรื่องอิเหนามาแต่งเป็นบทละคร เกิดเป็นอิเหนาใหญ่(ดาหลัง)และอิเหนาเล็กขึ้น 
       หนังสืออิเหนาพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่๒ กล่าวอ้างไว้เป็นเพลงยาว สำหรับผู้แต่งเรื่องอิเหนานั้น สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ประธานอธิบายว่าด้วยบทละครอิเหนาฉบับหอสมุดวชิรญาณ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๔ สำหรับทำนิงแต่งเรื่องอิเหนานั้น แต่งด้วยคำประพันธ์ประเภทกลอนบทละคร คือ ขึ้นต้นด้วย เมื่อนั้น บัดนั้น บางบทมีคำบอกหน้าบทสำหรับร้อง    นอกจากนี้ยังบอกชื่อเพลงหน้าพากย์ไว้ท้ายบทด้วย สำหรับภาษาที่ใช้ในหนังสืออิเหนา มีภาษาชวาปน มีภาษาบาลีสันสกฤต ภาษามลายูและคำไทยโบราณด้วยเป็นประโยชน์สำหรับผู้ต้องการศึกษาภาษาที่เข้ามาปนภาษาไทยได้เป็นอย่างดี
       บทพระราชนิพนธ์เรื่องอิเหนาของพระบาทสมเด็จพระะพุทธเลิศหล้านภาลัย มีความดีเด่นครบทั้งองค์๕ของละคร คือ ตัวละครงาม   รำงาม ร้องไพเราะ พิณพากย์ไพเราะและกลอนไพเราะงดงาม   นอกจากนี้ยังให้ความรู้ในเรื่องโบราณราชประเพณีของไทย เช่น พิธีการ พระเมรุ พิธีสมโภชลูกหลวง พิธีโสกัณฑ์(โกนจุก)และพิธีรับแขกเมือง เป็นต้น

       ด้วยเหตุผลดังกล่าว วรรณคดีสโมสร ซึ่งตั้งขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่๖ ได้ตัดสินเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๙ ให้บทละครเรื่องอิเหนาเป็น "ยอดของกลอนบทละคร"
 

เรื่องอิเหนาแบ่งเป็นตอน ๆ รวม ๑๗   ตอน คือ
          ตอนที่ ๑  อิเหนาโอรสของท้าวกุเรปันได้หมั้นหมายกับบุษบาธิดาของท้าวดาหา แต่ทั้งสององค์ไม่เคยพบกันเลย
          ตอนที่ ๒ อิเหนาไปช่วยงานพระศพพระอัยกีที่เมืองหมันหยา ได้พบจินตะหราและรักใคร่ชอบพอกัน  อิเหนาจึงทำอุบายไปเที่ยวป่าเพื่อหนีพิธีสยุมพร
          ตอนที่ ๓ อิเหนากลับมาจากหมันหยา วิยะดาประสูติ ท้าวดาหาขอหมั้นวิยะดาให้สียะตราน้องบุษบา
          ตอนที่ ๔ อิเหนาปลอมตัวเป็นชาวป่าชื่อมิสาระปันหยี ได้นางมาหยารัศมีและสการะวาตีเป็นบรรณาการ ได้สังคามาระตาเป็นน้อง
          ตอนที่ ๕ อิเหนาออกปากอนุญาตให้บุษบาเลือกชายอื่นอภิเษกได้ ท้าวดาหาจึงประกาศบุษบาให้ใครก็ได้ที่มาสู่ขอ
          ตอนที่ ๖ ระตูจรกาต้องการมีมเหสีที่รูปงาม  จึงให้ช่างไปวาดรูปหญิงสาวตามเมืองต่าง ๆ มาให้เลือก ช่างวาดรูปบุษบาได้ ๒ รูป  จรกาเห็นรูปบุษบาก็หลงรักและให้ท้าวล่าสำผู้เชษฐาไปสู่ขอ
          ตอนที่ ๗ วิหยาสะกำ โอรสของท้าวกะหมังกุหนิงได้รูปบุษบาที่ช่างวาดของจรกาทำหาย  จึงให้บิดาไปสู่ขอ ท้าวดาหาปฏิเสธ ท้าวกะหมังกุหนิงจึงยกทัพมาตีดาหา
          ตอนที่ ๘ อิเหนาเข้าเฝ้าท้าวดาหาได้พบนางบุษบาก็หลงรักและเสียดายนาง   อิเหนาหาอุบายจะลักพาบุษบา
          ตอนที่ ๙ อิเหนาปลอมเป็นชาวเมืองกะหมังกุหนิงแอบไปลักพาบุษบาไปไว้ในถ้ำ
          ตอนที่ ๑๐อิเหนาปลอมเป็นชาวป่าชื่อปันหยีและปลอมวิยะดาเป็นเกนหลงหนึ่งหรัด ออกติดตามบุษบาทั่วเกาะชวาก็ไม่พบจึงไปบวชเป็นอายัน (ฤาษี)
          ตอนที่ ๑๑ ปะตาระกาหลาแปลงตัวให้เป็นชายชื่ออุณากรรณ ขออนุญาตบิดาบุญธรรมออกท่องเที่ยวหาสตรีที่พอใจ โดยเจตนาจะตามหาอิเหนา ระหว่างการเดินทางได้นางกุสุมาเป็นคู่หมั้นของสังคามาระตาเป็นมเหสี 
          ตอนที่ ๑๒ อุณากรรณยกทัพเมืองประมอตันไปพบปันหยี  ปันหยีสงสัยว่าอุณากรรณคือบุษบา จึงลาผนวชติดตามเข้าเมืองกาหลังด้วย ระหว่างนั้นกาหลังเกิดศึก ปันหยีและอุณากรรณช่วยรบจนชนะ
          ตอนที่ ๑๓ สังคามาระตาเชื่อว่าอุณากรรณคือบุษบา  และหลังรักนางกุสุมาคู่หมั้นของตนเอง  อุณากรรณลาปันหยีแล้วยกทัพออกจากเมือง และปลีกตัวจากกองทัพไปบวชชี (แอหนัง) พร้อมกับพี่เลี้ยง
          ตอนที่ ๑๔ สียะตราออกติดตามหาอิเหนา บุษบาและวิยะดา โดยปลอมเป็นชาวป่าชื่อย่าหรัน 
          ตอนที่ ๑๕ ระตูมะงาดาให้คนมาลักตัวปันหยีเพื่อจะได้สู่ขอนางสกาหนึ่งรัด ธิดาท้าวกาหลังไปให้อนุชาของตน แต่ลักผิดตัวได้ย่าหรันไปขังไว้
          ตอนที่ ๑๖ สังคามาระตาทำอุบายเชิดหนังเป็นเรื่องราวระหว่างอิเหนากับบุษบาตั้งแต่ต้นแอหนังบุษบาเศร้าโศกมาก  อิเหนาจึงลักนางบุษบาไปอยู่ร่วมกันในเมืองกาหลัง
           ตอนที่ ๑๗ ตอนสุดท้ายสังคามาระตาไปช่วยท้าวประมอตันรบกับระตูล่าสำ และได้ระเด่นกุสุมาซึ่งไปกับกองทัพของอุณากรรณนั้น สียะตราลอบส่งข่าวไปถึงท้าวกุเรปันและท้าวดาหา กษัตริย์ทั้งสองเดินทางมาเมืองกาหลัง และจัดพิธีอภิเษกสมรสระเด่นที่หมั้นกันแล้วทุกคู่ รวมทั้งเชิญจินตะหรามาร่วมพิธีด้วย