พุทธธรรม
อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ ผู้อาราธนาให้พระเดชพระคุณท่านนิพนธ์หนังสือสำคัญนี้ กล่าวในบทแนะนำพุทธธรรม (วารสารธรรมศาสตร์ ฉบับเดือนธันวาคม ๒๕๒๕ ปีที่ ๑๑ ฉบับที่ ๔ ) โดยประเมินคุณค่าผลงานนี้ทรงคุณค่าอย่างสูง คือ
- หนังสือเล่มนี้ อาจกล่าวได้ว่า เป็นข้อเขียนสาระสำคัญของคำสอนในพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท ที่ดีที่สุดเท่าที่เคยมีมาในวรรณกรรมภาษาไทย การเขียนก็ใช้ภาษาที่สละสลวย และมีลีลาชวนให้ผู้อ่านติดตามอย่างยิ่ง
หนังสือนี้แบ่งออกเป็น ภาคมัชเฌนธรรม หลักความจริงที่เป็นกลางตามธรรมชาติ คือ
- การศึกษาค้นคว้าและอธิบายธรรมบนหลักการอริยสัจ ๔
- การศึกษาวิจัย และนำเสนออย่างเป็นระบบ สะดวกต่อการศึกษาของผู้ใฝ่ใจ
กระทั่งสามารถเลือกอ่านตอนใดก่อนก็ได้ เพราะแต่ละตอนมีความสมบูรณ์ในตัว ถึงผลงานนี้หนักแน่นด้วยหลักธรรมลึกซึ้ง หากท่านผู้นิพนธ์สามารถสื่อสารกับผู้รับสื่อได้ง่ายขึ้น ดังการขยายความอริยสัจ ๔ และนำมาวิเคราะห์สู่แนวทางดำเนินชีวิตบนพื้นฐานการพึ่งตนเอง เกิดสันติสุข และสังคมมีสันติภาพ ดังลำดับออกเป็นดังนี้
- ชีวิตคืออะไร ประกอบด้วยขันธ์ ๕ อันส่วนประกอบของชีวิตกับอายตนะ ๖ แดนรับรู้ และเสพเสวย
- ชีวิตเป็นอย่างไร ประกอบด้วยพระไตรลักษณ์ (ทุกข์ อนิจจัง และอนัตตา)
- ชีวิตเป็นไปอย่างไร
- ชีวิตควรเป็นอย่างไร อธิบายถึงวิชชา วิมุตติ วิสุทธิ สันติ นิพพาน ประโยชน์ยอดยิ่งที่พึงรับในชีวิต ความเข้าใจเรื่องนิพพาน การวิปัสสนา หลักธรรมอนัตตา และหลักการสำคัญของเรื่องนิพพาน เสริมด้วยคุณธรรมพื้นฐานของอารยชนและบทความประกอบ เรื่องชีวิต
บทความประกอบเรื่องชีวิต เช่น
- บทความประกอบเรื่องศีลกับเจตนารมณ์ทางสังคม
- บทความประกอบเรื่องปาฏิหาริย์กับเทวดา
- บทความเรื่องปัญหาเนื่องด้วยแรงจูงใจ
- บทความประกอบเรื่องสุดท้าย เรื่องความสุข - ชีวิตควรเป็นอยู่อย่างไร อธิบายสาระเกี่ยวกับบทนำของมัชฌิมปฏิปทา คือ ปรโตโฆสะที่ดี การมีโยนิโสมนสิการ การเกิดปัญญา ศีลและสมาธิ