๑๖.๒  ความน่าจะเป็นและกฎการแยก
        จากตารางที่ 16.1 จะเห็นได้ว่า อัตราส่วนระหว่างลักษณะเด่นต่อลักษณะด้อยของรุ่น F2 โดยประมาณจะเท่ากับ3:1 เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น อัตราส่วนดั้งกล่าวเมนเดลคงจะไม่ใช่คนแรกที่พบ แต่คนที่พบอัตราส่วนนี้ไม่สามารถอธิบายได้
        เมนเดลเป็นนักคณิตศาสตร์และสถิติ จึงนำกฎความน่าจะเป็น(probability)มาใช่วิเคราะห์การทดลง เพื่ออธิบายอัตราส่วนของลักษณะเด่นและลักษณะด้อยในรุ่น F2 ที่เกิดขึ้นดั้งนี้
        การโยนเหรียญบาทขึ้นไปในอากาศแล้วปล่อยให้ตกลงสู่พื้นอย่างอิสระ โอกาสที่เหรียญจะตกลงมาแล้วออกหัวหรือก้อยได้เท่ากันถ้าโยนเหรียญ 2 เหรียญพร้อมๆกันโอกาสที่จะเป็นไปได้มี 3 แบบคือแบบที่1ออกหัวทั้ง 2 เหรียญ แบบที่ 2 ออกหัว1 เหรียญ และออกก้อย 1 เหรียญ แบบที่ 3 ออกก้อยทั้ง 2 เหรียญ โดยอัตราส่วนแบบที่ 1 :แบบที่ 2 :แบบที่ 3 เท่ากับ1:2:3 ดังภาพที่ 16-5

ที่มาของภาพ : สถาบันส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีกระทรวงศึกษาธิการ.หนังสือเรียนสาระการเรียนรู้พื้นฐานและเพิ่มเติมชีวะวิทยา เล่ม ๕( หน้าที่ ๙ ).พิมพ์ครั้งที่ ๓ .สำนักพิมพ์คุรุสภาลาศพร้าว.กรุงเทพฯ.๒๕๕๐

        ในกรณีของการผสมพันธุถั่วลันเตารุ่น F1 ซึ่งมีฟีโนไทป์เป็นฝักสีเขียวและมีจีโนไทป์เป็น Gg อาจเปรียบได้กับเหรียญที่มีหน้าหนึ่งเป็น G อีกหน้าหนึ่งเป็น g การผสมระหว่าง F1 กับรุ่น F1 จึงเท่ากับเป็นการโยนเหรียญขึ้นไปบนอากาศพร้อมๆกัน 2 เหรียญโอกาสที่ยีนในรุ่น F2 จะเข้าคู่กันเป็นได้3แบบคือ GG Gg และ gg โดยมีอัตราส่วนเท่ากับ1:2:1และมีฟีโนไทป์เป็น 2 แบบ คือ ฝักสีเขียวกับฝักสีเหลือง ในอัตราส่วน 3:1 ดังนั้นปัญหาที่สงสัยว่าอัตราส่วนระหว่างลักษณะเด่นต่อลักษณะด้อยในรุ่น  F2 เหตุใดจึงเท่ากับ 3:1 สามารถอธิบายได้ด้วยกฎของความน่าจะเป็น ซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งที่ส่งผลให้เมนเดลประสบความสำเร็จในการทดลอง
        ปัญหาต่อไปก็คือ ยีน G และ g ในรุ่น F1ถูกนำไปยังรุ่น F2ได้อย่างไร จึงทำให้ GG:Gg:gg มีอัตราส่วนดังกล่าวนี้จะเป็นไปได้ก็ต่อเมื่อยีน G กับ g จะต้องแยกจากกันไปสู่เซลล์สืบพันธุ์แต่ละเซลล์จึงเกิดเป็นกฎการแยก (Law of segregation)ซึ่งเป็นกฎข้อที่1มีใจความว่ายีนที่อยู่เป็นคู่จะแยกออกจากกันในระหว่างการสร้างเซลล์สืบพันธุ์ โดยเซลล์สืบพันธุ์แต่ละเซลล์จะได้รับเพียงแอลลีลใดแอลลีลหนึ่ง   จากกฎข้อที่1 นี้ทำให้สามารถทำนายลักษณะในรุ่น F1 ได้เมื่อรู้จีโนไทป์ในรุ่นพ่อแม่ ดังนั้นเพื่อให้เข้าใจกฎนี้  ให้นักเรียนศึกษาจากแผนภาพแสดงการทดลงของเมนเดล ดังภาพที่16-6

ที่มาของภาพ : สถาบันส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีกระทรวงศึกษาธิการ.หนังสือเรียนสาระการเรียนรู้พื้นฐานและเพิ่มเติมชีวะวิทยา เล่ม ๕( หน้าที่๑๐).พิมพ์ครั้งที่ ๓ .สำนักพิมพ์คุรุสภาลาศพร้าว.กรุงเทพฯ.๒๕๕๐

        จากภาพที 16-6 รุ่น F1 มีฟิโนไทป์แป็นฝักสีเขียวทั้งหมด และมีจีโนไทป์เป็น Gg รุ่น F2 มีฟิโนไทป์เป็น2แบบ คือ ฝักสีเขียวและฝักสีเหลืองในอัตราส่วน 3:1 ฝักสีเหลืองเป็นลักษณะด้อยที่แฝงอยู่ในรุ่น F1 จะปรากฏออกมาในรุ่น F2 ทำให้ร่น F2 มีลักษณะเด่นต่อลักษณะด้อยในอัตราส่วนเท่ากับ 3:1
        เมนเดลไม่ทราบว่ามีกลไกอะไรที่ทำให้ยีนที่เป็นคู่กันแยกออกจากกันในระหว่างที่มีการสร้างเซลล์สืบพันธุ์  และยังไม่ทราบเกี่ยวกับการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิส แต่ด้วยความสามารถทางคณิตศาสตร์จึงทำให้พบกฎแห่งการแยก ที่เป็นกฎที่สำคัญในวิชาพันธุศาสตร์ ในภายหลังจึงเป็นที่ทราบกันว่ายีนที่เป็นคู่กันจะแยกจางกันเมื่อมีการแบ่งเซลล์แบบไมโอซิส และเมื่อมีการปฏิสนธิจะเกิดการรวมกันของเซลล์สืบพันธุ์ ยีนจะกลับมาเป็นคู่กันอีกครั้ง

ที่มาของข้อมูล : สถาบันส่งเสริมวิทยาศาสตร์แล้เทคโนโลยีกระทรวงศึกษาธิการ.หนังสือเรียนสาระการเรียนรู้พื้นฐานและเพิ่มเติมชีวะวิทยา เล่ม ๕( หน้าที่๙-๑๐).พิมพ์ครั้งที่ ๓ .สำนักพิมพ์คุรุสภาลาศพร้าว.กรุงเทพฯ.๒๕๕๐