การเสด็จประพาสยุโรป พ.ศ. 2440: ปัญหาข้อขัดแย้งทางการเมืองกับฝรั่งเศสและ การแทรกแซงของรัสเซีย

         ประเด็นทางการเมืองที่เป็นทั้งเป้าหมายและอุปสรรคที่สำคัญที่สุดของการเเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกใน พ.ศ. 2440 อยู่ที่ปัญหาความขัดแย้งที่ฝ่ายไทยมีอยู่กับรัฐบาลฝรั่งเศส ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากวิกฤตการณ์ปากน้ำ ร.ศ. 112 และสนธิสัญญาและอนุสัญญาที่เกี่ยวข้องที่ทำขึ้นระหว่างรัฐบาลทั้งสองในวันที่ 3 เดือนตุลาคม พ.ศ. 2436 ในช่วงระยะแรกของการรื้อฟื้นแผนการเสด็จประพาสยุโรปในตอนปลายปี พ.ศ. 2439 นั้น เป้าหมายสำคัญของการเสด็จประพาสโดยทั่วๆ ไป คงมุ่งเพียงให้เกิดผลในการสร้างภาพลักษณ์ของไทยในยุโรปในเชิงบวก เพื่อเป็นการเกื้อหนุนสถานะของไทยในทางการเมืองระหว่างประเทศ ตลอดจนถึงอธิปไตยของไทย แต่ในขณะเดียวกัน ก็มุ่งหวังว่าการเสด็จเยือนฝรั่งเศสจะทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศทั้งสองดีขึ้น จนนำไปสู่ข้อตกลงที่เป็นการยุติปัญหาข้อขัดแย้งทางการเมืองที่ยังคงมีอยู่ในด้านหนึ่ง สนธิสัญญาและอนุสัญญาไทย-ฝรั่งเศส เดือนตุลาคม พ.ศ. 2436 เป็นเพียงข้อตกลงชั่วคราวที่ช่วยยุติสถานการณ์ฉุกเฉินไม่ให้ขยายตัวลุกลามขึ้นเป็นสงครามเท่านั้น แต่ไม่ได้ช่วยคลี่คลายปมความขัดแย้งทางการเมืองระหว่างประเทศทั้งสองอย่างแท้จริง ในทางตรงกันข้าม ทั้งสนธิสัญญาและอนุสัญญาเดือนตุลาคม พ.ศ. 2436 กลับได้สร้างปัญหาข้อขัดแย้งใหม่ๆ เพิ่มขึ้นอีกหลายปัญหา ซึ่งล้วนเป็นปัญหาที่คุกคามหรือท้าทายอธิปไตยของไทยในเวลาต่อมาโดยตรง ปัญหาเหล่านี้เป็นผลมาจากความขัดแย้งในการตีความข้อความในสนธิสัญญาและอนุสัญญาในประเด็นสำคัญสามประการ คือ1. การจดทะเบียนคนในบังคับฝรั่งเศส 2. อำนาจการปกครองในเขตแดนเมืองหลวงพระบางบนฝั่งขวาแม่น้ำโขง และ 3. เขตปลอดทหาร (ไทย) ระยะยี่สิบห้ากิโลเมตรบนฝั่งขวาแม่น้ำโขงตลอดแนวชายแดนระหว่างไทยกับอาณานิคมอินโดจีนฝรั่งเศสนอกจากนั้น ก็ยังมีปัญหาการคืนเมืองจันทบุรีให้แก่ฝ่ายไทย ที่ฝรั่งเศสปฏิเสธที่จะปฏิบัติตาม ด้วยข้ออ้างที่ว่าฝ่ายไทยยังไม่ได้ดำเนินการตามเงื่อนไขในสนธิสัญญาและอนุสัญญา พ.ศ. 2436 อย่างครบถ้วน 

          ขณะเดียวกัน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2437 เป็นต้นมา ท่าทีของกลุ่มผลประโยชน์อาณานิคมของ ฝรั่งเศส (Parti colonial) ทั้งในปารีสเองและโดยเฉพาะอย่างยิ่งในอาณานิคมอินโดจีนฝรั่งเศส ที่มีต่อไทยก็เริ่มมีความก้าวร้าวรุนแรงมากขึ้นตามลำดับ แรงบีบคั้นเพื่อให้รัฐบาลฝรั่งเศสตัดสินใจใช้กำลังอาวุธเข้ายึดครองบริเวณฝั่งขวาแม่น้ำโขงเริ่มมีอย่างเปิดเผยมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งภายหลังการประกาศ "คำแถลงการณ์ร่วมอังกฤษ-ฝรั่งเศส" ในตอนต้นของปี พ.ศ. 2439

         ดังนั้น เมื่อมีการตกลงแน่นอนเกี่ยวกับแผนการเสด็จประพาสเรียบร้อยแล้วในตอนต้นปี พ.ศ. 2440 (ตามระบบปีปฏิทินปัจจุบัน) และเริ่มดำเนินการเตรียมหมายกำหนดการของการเสด็จที่แน่นอน โดยมีพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ อรรคราชทูตไทยที่ลอนดอนทรงเป็นผู้รับผิดชอบนั้น การเสด็จเยือนฝรั่งเศส จึงถูกกำหนดให้มีความสำคัญเป็นลำดับต้น โดยเป็นประเทศแรกในกลุ่มประเทศมหาอำนาจในยุโรปที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจะเสด็จพระราชดำเนินเยือนอย่างเป็นทางการ ดังปรากฎในหนังสือกราบทูลของพระยานนทบุรีฯ ถึงกรมหลวงเทวะวงษวโรปการ ลงวันที่ 4 มีนาคม พ.ศ. 2440 อ้างถึงหมายกำหนดการเสด็จประพาสที่พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณทรงจัดทำขึ้น ซึ่งกำหนดเส้นทางเสด็จพระราชดำเนินทางบกจากเมืองเวนิสในอิตาลี อันเป็นเมืองแรกในยุโรปที่เรือมหาจักรีเทียบท่าในวันที่ 15 พฤษภาคม มายังฝรั่งเศส เสด็จถึงปารีสในวันที่ 21 พฤษภาคม และเสด็จต่อไปยังกรุงเวียนนาในวันที่ 23 พฤษภาคม จากนั้นจะเสด็จต่อไปยังบูดาเปสต์และมอสโคว์ ตามลำดับ

        ดังนั้น ปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองกับฝรั่งเศสจึงเป็นความจำเป็นเร่งด่วนเฉพาะหน้า ที่รัฐบาลไทยต้องแสวงหาทางยุติลงโดยเร็วที่สุด และดูเหมือนว่าการเสด็จประพาสจะเป็นโอกาสที่ดีของการฟื้นฟูความสัมพันธ์ระหว่างประเทศทั้งสอง และทำให้บรรยากาศของการเจรจาปัญหาข้อขัดแย้งต่างๆ ดีขึ้น ประการสำคัญ เป็นไปได้ว่า แนวคิดเบื้องหลังการกำหนดหมายกำหนดการดังกล่าว เป็นแนวคิดเดียวกับที่กำหนดแผนการเสด็จประพาสยุโรปโดยรวม

สร้างโดย นางสาวพิมพิไล  ชนะชัย ชั้นม.๖/๑

แหล่งอ้างอิง http://www.midnightuniv.org/midnight2544/0009999512.html