ความสัมพันธ์ของเมืองนครศรีธรรมราชกับอาณาจักรโบราณ

1.  การเป็นสหพันธรัฐของอาณาจักรศรีวิชัย 

                ในพุทธศตวรรษที่ 13 อาณาจักรศรีวิชัยเป็นอาณาจักรที่เข้าครอบครองดินแดนบริเวณตั้งแต่เกาะสุมาตราจนถึงเมืองไชยา (อำเภอไชยาจังหวัดสุราษฎร์ธานี) แต่เนื่องจากขณะนี้งานค้นคว้าเรื่องอาณาจักรศรีวิชัยยังไม่กว้างขวางมากพอ นักประวัติศาสตร์และโบราณคดีจึงไม่อาจสรุปได้ว่าอาณาจักรนี้มีราชธานีอยู่ที่ใด นอกจากสันนิษฐานเอาว่าน่าจะอยู่ที่ปาเล็มบัง  ประเทศอินโดนีเซียบ้าง  ที่ไชยาบ้าง  นักโบราณคดีบางกลุ่มให้ความเห็นว่าด้วยเหตุที่อาณาจักรศรีวิชัยมีอาณาเขตไพศาลมาก ดังนั้นน่าจะแบ่งการปกครองเป็นแคว้น ๆ รวม3 แคว้น  คือ แคว้นชวากลาง แคว้นสุมาตรา และแคว้นมลายูซึ่งมีการปกครองอยู่ที่ไชยา อาณาจักรศรีวิชัยได้ส่งทูตไปเจริญสัมพันธไมตรีกับจีนเป็นครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.1213 จึงชวนให้เข้าใจว่าอาณาจักรนี้คงก่อตั้งขึ้นก่อนหน้านี้ไม่กี่ปี  ด้วยเหตุนี้อาณาจักรศรีวิชัยก่อตั้งและมีอิทธิพลมาถึงไชยา  จึงชวนให้เข้าใจว่าตามพรลิงค์คงกลายเป็นสหพันธ์รัฐของศรีวิชัยไปด้วย

                 ครั้นถึงต้นพุทธศตวรรษที่  17  อาณาจักรศรีวิชัยก็สลายไป  เพราะถูกอาณาจักรชวารุกราน  ขณะเดียวกันตามพรลิงค์ก็กลายเป็นรัฐอิสระ และมีอำนาจเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ

2.  ความสัมพันธ์กับกรุงสุโขทัย

                 เมืองนครศรีธรรมราชกำเนิดและรุ่งเรืองมาก่อนอาณาจักรสุโขทัยจะเกิดขึ้น แต่

เมื่ออาณาจักรสุโขทัยรุ่งเรืองขึ้น นครศรีธรรมราชก็กลายเป็นเมืองประเทศราชของสุโขทัยในที่สุด  ลักษณะการเป็นเมืองขึ้นนั้นมิได้เกิดจากการที่สุโขทัยยกทัพไปปราบปราม เนื่องจากไม่ปรากฏหลักฐานการทำสงครามระหว่างนครศรีธรรมราชกับสุโขทัย  แต่คงเข้าลักษณะค่อยเป็นค่อยไป  และไม่อยู่ในลักษณะเมืองขึ้นที่ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการประจำเหมือนเมืองอื่น ๆ 

                  ความสัมพันธ์ประการสำคัญระหว่างนครศรีธรรมราชกับสุโขทัย  คือ ความ

สัมพันธ์ทางศาสนา  มีหลักฐานกล่าวว่า  พระร่วงแห่งกรุงสุโขทัยได้เสด็จพระราชดำเนินไปขอพระพุทธสิหิงค์  เพราะทราบว่าประเทศลังกามีพระพุทธรูปนี้   จึงได้ตรัสสั่งให้พระเจ้าศิริธรรมราชซึ่งรู้จักกับพระเจ้ากรุงลังกา  ให้ส่งทูตไปบังคับเอาพระพุทธสิหิงค์จากลังกามา

                   นอกเหนือจากนี้พ่อขุนรามคำแหงยังได้อาราธนามหาเถรสังฆราชและปราชญ์

ทางศาสนาจากนครศรีธรรมราช  มาสั่งสอนเผยแพร่พุทธศาสนานิการหินยาน ลัทธิลังกาวงศ์ในสุโขทัยอีกด้วย

          3.  ความสัมพันธ์กับกรุงศรีอยุธยา

                   เมื่อกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีของไทยใน  พ.ศ. 1893  นครศรีธรรมราชก็กลาย

เป็นเมืองประเทศราชของกรุงศรีอยุธยา ครั้นถึงสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถได้ทรงเปลี่ยนฐานะเมืองนครศรีธรรมราชมาเป็นเมืองเอก  และควบคุมเมืองนครศรีธรรมราชไว้มากขึ้นโดยการส่งผู้ปกครองจากกรุงศรีอยุธยา  แทนการแต่งตั้งชาวนครศรีธรรมราชดังแต่ก่อน

                  ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรยกกองทัพไปตีกัมพูชา   ใน   พ.ศ.2136  เมือง

นครศรีธรรมราชก็มีหน้าที่จัดกำลังทัพเรือเข้าร่วมรบด้วย ครั้นถึงสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง  พ.ศ. 2172  เมืองนครศรีธรรมราชมีเจ้าเมืองเป็นชาวญี่ปุ่น  ยามาดา  นากามาซา  มีบรรดาศักดิ์เป็น  ออกญาเสนาภิมุข  เดิมออกญาเสนาภิมุขเป็นหัวหน้ากองกำลังญี่ปุ่นอยู่ในกรุงศรีอยุธยาในแผ่นดินพระอาทิตย์วงศ์  แต่เมื่อพระเจ้าปราสาททองซึ่งเดิมมีบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยากลาโหมสุริยวงศ์ต้องการชิงอำนาจจึงได้วางแผนกำจัดออกญาเสนาภิมุขเสีย โดยให้ออกไปเป็นเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชจะได้ไม่กระทำการขัดขวาง ออกญาเสนาภิมุขออกไปอยู่นครศรีธรรมราชได้ไม่นานก็ถึงแก่อสัญกรรม  เพราะถูกยาพิษที่บาดแผล  ทหารญี่ปุ่นพร้อมออกขุนเสนาภิมุข (โอนิน)  ผู้บุตรไม่อาจอยู่ในนครศรีธรรมราชได้เพราะขัดแย้งกับกรมเมือง และประชาชนอย่างรุนแรงถึงขั้นใช้อาวุธกัน

             เมืองนครศรีธรรมราชสงบมาระยะหนึ่ง  ครั้นถึงสมัยผลัดแผ่นดินพระเพทราชาได้ขึ้นครองราชย์ต่อจากพระนารายณ์มหาราช ใน พ.ศ. 2227 ก็เกิดการกบฏขึ้นโดยพระรามเดโชผู้เป็นเจ้าเมือง  ไม่ยอมเข้าถวายน้ำพิพัฒน์สัตยาต่อพระเพทราชาถึง 3 ปี  พระเพทราชาจึงให้ยกกองทัพบกและทัพเรือไปตีเมืองนครศรีธรรมราช  ปรากฏว่าต้องใช้เวลาปราบถึง  3  ปี  จึงสำเร็จ

           4.  ความสัมพันธ์กับกรุงธนบุรี

                  เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าใน พ.ศ. 2310 ปลัดเมืองนครศรีธรรมราชซึ่งเข้าใจว่าชื่อ หนูได้ก่อตั้งชุมนุมคนไทยขึ้น เรียกว่าชุมนุมเจ้านคร มีอาณาเขตตั้งแต่ชุมพรจนถึงปะลิศ  แต่อยู่ได้  2  ปี  สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีปราบได้สำเร็จในปี พ.ศ. 2312  แต่มิได้สำเร็จโทษเหมือนเจ้าชุมนุมอื่น ๆ  ภายหลังเจ้านคร  (หนู)  ก็ได้กลับมาครองเมืองนครศรีธรรมราชอีกครั้งหนึ่งในฐานะเจ้าประเทศราช  ทรงพระนามว่า  พระเจ้าขัตติราชนิคม  สมมติไหสวรรค์ พระเจ้านครศรีธรรมราช

           5.  ความสัมพันธ์กับกรุงรัตน์โกสินทร์

                   เมื่อรัชกาลที่  1  แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นครองราชย์ ได้โปรดให้ลดบรรดาศักดิ์

พระเจ้านครศรีธรรมราชจากเจ้าประเทศราชมาเป็นเจ้าพระยานคร  และภายหลังได้ปลดตำแหน่ง  แล้วโปรดเกล้า ฯ แต่งตั้งเจ้าพัฒน์ปลัดเมือง ขึ้นครองตำแหน่งเจ้าเมืองซึ่งมีบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราช  คนทั่วไปเรียกว่า  เจ้าพระยานคร  (พัฒน์)

                 เจ้าเมืองนครศรีธรรมราชในสมัยรัตนโกสินทร์ ถึงสมัยปฏิรูปการบริหารราชการแผ่นดินนั้นมี  4  คน  คือ  เจ้าพระยานคร  (พัฒน์)  ถัดมาคือเจ้าพระยานคร  (น้อย)  ซึ่งกล่าวกันว่าเป็นโอรสของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี  เจ้าเมืองผู้นี้นับว่าเป็นบุคคลสำคัญยิ่งในสมัยรัชกาลที่  2 – 3  เมื่อเจ้าพระยานคร  (น้อย)  ถึงแก่อสัญกรรมใน  พ.ศ. 2382  ก็โปรดเกล้า ฯ แต่งตั้งบุตรขึ้นเป็น  พระยานครศรีธรรมราช  (น้อยกลาง)  และเมื่อถึงแก่อสัญกรรม ใน พ.ศ. 2410  รัชกาลที่  5  ได้โปรดเกล้า ฯ ให้บุตร  คือ  พระเสน่หามนตรี  (พร้อม)  ขึ้นเป็นพระยาศรีธรรมราช  และเจ้าพระยาสุธรรมมนตรีในที่สุด

                    เมื่อเจ้าพระยาสุธรรมมนตรีถึงแก่อสัญกรรม  ใน  พ.ศ. 2450  รัชกาลที่  5 มิได้ทรงตั้งทายาทของพระเจ้าสุธรรมมนตรีเป็นเจ้าเมืองอีกต่อไป  เพราะพระองค์มีพระราชประสงค์ปรับปรุงระบบการปกครองส่วนภูมิภาคเสียใหม่ สำหรับหัวเมืองทางภาคใต้โปรดให้รวบรวมเมืองต่าง ๆ  เข้าเป็น 3 มณฑล คือ มณฑลนครศรีธรรมราช  มณฑลภูเก็ต  และมณฑลชุมพร  สำหรับมณฑลนครศรีธรรมราช  โปรดเกล้า ฯ แต่งตั้งพระยาสุขุมนัยวินิจ  (ปั้น สุขุม)  เป็นข้าหลวงเทศาภิบาล

                   ครั้น พ.ศ. 2458  รัชกาลที่  5  โปรดกล้า ฯ  แต่งตั้งเจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพรกรมหลวงลพบุรีราเมศวร์เป็นอุปราชภาคใต้  เมื่อ พ.ศ.2469 ก็ยุบเลิกไป ครั้นถึง พ.ศ.2475เป็นต้นมา  นครศรีธรรมราชก็มีฐานะเป็นจังหวัดหนึ่งของประเทศไทยมาจนถึงทุกวันนี้

                   ประวัติความเป็นมาของนครศรีธรรมราชที่ได้กล่าวมาแล้ว  ย่อมแสดงให้เห็นว่า

นครศรีธรรมราชเคยเป็นเมืองและเป็นอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่ในภูมิภาคแหลมอินโดจีนมาก่อน เมืองอื่น ๆ  หลายเมืองในประเทศไทย เคยมีความสำคัญและมีอิทธิพลต่อเมืองข้างเคียงอย่างมากมายรวมทั้งต่อสุโขทัย   ซึ่งถือว่าเป็นราชธานีแห่งแรกของไทย  เคยมีความเจริญรุ่งเรืองทางด้านการปกครอง  การทหาร  การศาสนา  การเศรษฐกิจ  สังคมและวัฒนธรรมอย่างมาก แต่แล้วเมื่อยุคแห่งความเจริญรุ่งเรืองได้ผ่านไป นครศรีธรรมราชก็กลายเป็นจังหวัดหนึ่งในราชอาณาจักรไทยที่ยังคงทิ้งร่องรอยของความรุ่งเรืองเอาไว้ให้อนุชนชาวนครศรีธรรมราช  ได้ภาคภูมิใจทุกครั้งที่มองเห็นหรือรำลึกถึง