แม้ว่าภาษาไทยจะเป็นภาษาคำโดด แต่ก็ปรากฏว่าเรามี “คำประสม” ใช้อยู่ในภาษาไทยมากมาย ทั้งนี้ย่อมแสดงให้เห็นความฉลาดสามารถของบรรพบุรุษของเราที่ท่านมีวิธีสร้างคำใหม่ ๆ ขึ้นมาได้มากมาย ทั้งจากภาษาไทยล้วน ๆ หรืออาจประสมกับคำภาษาอื่น หรืออาจเอาคำภาษาอื่นมาผสมเป็นคำไทยก็ได้

“คำประสม” ได้แก่ คำที่เกิดจากการนำเอาคำมูลหรือคำหลักตั้งแต่ ๒ คำขึ้นไปมาประสมกัน จะเป็นคำภาษาเดียวกัน คือ จะเป็นคำไทยกับคำไทย คำบาลีกับคำบาลี คำสันสกฤตกับคำสันสกฤต หรือจะเป็นคำไทยกับคำภาษาอื่น ๆ เช่น ไทยกับบาลี ไทยกับสันสกฤต ไทยกับเขมร หรือจะเป็นภาษาต่างประเทศด้วยกัน เช่น บาลีกับบาลี สันสกฤตกับสันสกฤต บาลีกับสันสกฤต เขมรกับบาลี หรือเขมรกับสันสกฤต เป็นต้น ก็ได้ ดังนี้

๑. คำประสมที่เป็นคำไทยกับคำไทย เช่น พ่อ + ตา เป็น พ่อตา แม่ + ยาย เป็น แม่ยาย พ่อ + ผัว เป็น พ่อผัว แม่ + ผัว เป็น แม่ผัว โรง + แรม เป็น โรงแรม ฯลฯ

๒. คำประสมที่เป็นคำไทยกับคำบาลี เช่น ไทย + ยาม เป็น ไทยยาม หลัก + ฐาน เป็น หลักฐาน แผน + การ เป็น แผนการ หลัก + การ เป็น หลักการ ฯลฯ

๓. คำประสมที่เป็นคำไทยกับคำสันสกฤต เช่น ทุน + ทรัพย์ เป็น ทุนทรัพย์ ไม้ + ตรี เป็น ไม้ตรี เสียง + จัตวา เป็น เสียงจัตวา ยก + ครู เป็น ยกครู ฯลฯ

๔. คำประสมที่เป็นคำไทยกับคำเขมร เช่น ยก + ทรง เป็น ยกทรง รับ + ขวัญ เป็น รับขวัญ วัน + เพ็ญ เป็น วันเพ็ญ เชี่ยว + ชาญ เป็น เชี่ยวชาญ ฯลฯ

๕. คำประสมที่เป็นคำบาลีกับคำไทย เช่น มูล + ค่า เป็น มูลค่า ผล + ไม้ เป็น ผลไม้ พล + เมือง เป็น พลเมือง ราช + วัง เป็น ราชวัง พุทธ + เจ้า เป็น พุทธเจ้า ฯลฯ

๖. คำประสมที่เป็นคำสันสกฤตกับคำไทย เช่น ทรัพย์ + สิน เป็น ทรัพย์สิน ฉัตร + ชั้น เป็น ฉัตรชั้น ศักดิ + นา เป็น ศักดินา ฯลฯ

๗. คำประสมที่เป็นคำบาลีกับคำบาลี เช่น ราช +การ เป็น ราชการ สุข + อุทัย เป็น สุโขทัย ปฐม + วัย เป็น ปฐมวัย ปทุม + ธานี เป็น ปทุมธานี ฯลฯ

๘. คำประสมที่เป็นคำบาลีกับคำสันสกฤต เช่น ปฐม + บุรุษ เป็น ปฐมบุรุษ พจน + อนุกรม เป็น พจนานุกรม รัฐ + ศาสตร์ เป็น รัฐศาสตร์ จิต + วิทยา เป็น จิตวิทยา ฯลฯ

๙. คำประสมที่เป็นคำสันสกฤตกับคำสันสกฤต เช่น มัธยม + ศึกษา เป็น มัธยมศึกษา เกษตร + กรรม เป็น เกษตรกรรม ศิลป + ศาสตร์ เป็น ศิลปศาสตร์ วรรณ + กรรม เป็น วรรณกรรม ฯลฯ

๑๐. คำประสมที่เป็นคำสันสกฤตกับคำบาลี เช่น ฉัตร + ชัย เป็น ฉัตรชัย ศาสน + สมบัติ เป็น ศาสนสมบัติ อากาศ + ธาตุ เป็น อากาศธาตุ ฯลฯ

๑๑. คำประสมที่เป็นคำเขมรกับคำบาลี เช่น นัก + บุญ เป็น นักบุญ ผจญ + ภัย เป็น ผจญภัย สรวม + ชีพ เป็น สรวมชีพ ชาญ + ชัย เป็น ชาญชัย ฯลฯ

๑๒. คำประสมที่เป็นคำเขมรกับคำสันสกฤต เช่น สนอง + โอษฐ์ เป็น สนองโอษฐ์ นัก + ปราชญ์ เป็น นักปราชญ์ สรวง + สวรรค์ เป็น สรวงสวรรค์ ฯลฯ