ภูมิปัญญาไทย : ภูมิปัญญาชาวบ้านด้านการทอผ้าพื้นบ้านไทย
ภูมิปัญญาชาวบ้านด้านการทอผ้าพื้นบ้านไทย
ผ้าพื้นบ้านของไทยในภาคต่างๆ มีกรรมวิธีการย้อม การทอสอดคล้องกับขนบประเพณี และวิถีชีวิตของแต่ละกลุ่มชน ซึ่งมีรูปแบบและการใช้สอยต่างๆกัน เช่น ผ้าซิ่น ผ้าเบี่ยง ผ้าหม่ ผ้าปูที่นอน ผ้าขาวม้า ย่าม และ ตุง เป็นต้น
ผ้าซิ่นตีนจก
ผ้านุ่งของผู้หญิงที่เย็บเป็นถุงประกอบด้วยหัวซิ่นอยู่บนสุดหรือส่วนที่อยู่ตรงเอวตัวซิ่นอยู่ถัดลงมาและตีนซิ่นหรือเชิงซิ่นซึ่งทอเป็นลวดลายด้วยการจกจึงเรียกตีนจกและเรียกซิ่นชนิดนี้ว่าซิ่นตีนจก ขนาดกว้างแคบและสั้นหรือยาวของตีนจกต่างกันไปตามรูปร่างของผ้านุ่งและวิธีการนุ่งโดยเฉพาะตีนซิ่นจะมีลวดลายและสีสันแตกต่างกันไป
ผ้าหลบ
ผ้าสำหรับปูทับลงบนฟูกหรือสลีของชาวไทยเชื้อสายไทยยวนและไทยลื้อในภาคเหนือรูปแบบขแงผ้าหลบจะแตกต่างกันไปตามความนิยมของแต่ละกลุ่มชนชาวไทยยวนนิยมทอด้วยฝ้ายไม่มีลวดลาย
ผ้าซิ่นไทยลื้อ
ผ้านุ่งผู้หญิงไทยลื้อบริเวณจังหวัดเชียงราย พะเยา น่าน หัวซิ่นนิยมต่อด้วยผ้าพื้นสีแดงตัวซิ่นทอลายขวางลำตัวด้วยสีสดเป็นลายคล้ายสายน้ำจึงเรียกว่า ลายน้ำไหล ซึ่งทอด้วยวิธีล้วงหรือเกาะตีนซิ่นไม่ตกแต่งลวดลายแต่ใช้ผ้าพื้นสีครามต่อตีนซิ่น
3.ผ้าแพรวา มีลักษณะการทอเช่นเดียวกับผ้าจก แพรวา มีความหมายว่าผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายที่ทอเป็นผืนมีความยาวประมาณว่าหนึ่งของผู้ทอ ซึ่งยาวประมาณ 1.5-2 เมตร
คือกลุ่มคนไทยเชื้อสายเขมรที่กระจัดกระจายตั้งถิ่นฐานอยู่ในแถบจังหวัดสุรินทร์ศรีสะเกษและบุรีรัมย์ เป็นกลุ่มที่มีการทอผ้าที่มีเอกลักษณ์โดยเฉพาะของตนเอง มีสีสันที่แตกต่างจากกลุ่มไทยลาว
- ผ้ามัดหมี่ในกลุ่มอีสานใต้ก็มีการทอเช่นเดียวกันนิยมใช้สีที่ทำเองจากธรรมชาติเพียงไม่กี่สีทำให้สีของลวดลายไม่เด่นชัดเหมือนกลุ่มไทยลาวแต่ที่เห็นเด่นชัดในกลุ่มนี้คือการทอผ้าแบบอื่นๆเพื่อการใช้สอยกันมากเช่น
- ผ้าขิด การทอผ้าขิดในกลุ่มอีสานใต้มีทั้งการทอด้วยผ้าฝ้ายและผ้าไหมแต่ส่วนมากมักจะใช้ต่อเป็นตีนซิ่นในหมู่คนที่มีฐานะทางเศรษฐกิจและสังคมดีเพราะชาวบ้านทั่วไปไม่นิยมใช้กัน ลักษณะการต่อตีนซิ่นของกลุ่มนี้นิยมใช้เชิงต่อจากตัวซิ่นก่อนแล้วจึงใช้ตีนซิ่นต่อจากเชิงอีกทีหนึ่งซึ่งแตกต่างจากกลุ่มไทยลาวอย่างเด่นชัด
-
๓. ผ้าพื้นบ้านไทย (ภาคใต้)
ผ้าพุมเรียง
ผ้าฝ้ายหรือผ้าไหมที่ทอโดยช่างทอผ้าบ้านพุมเรียง ตำบลพุมเรียง อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งมีชื่อเสียงในการทอผ้ายกดอกเป็นลวดลายต่างๆทั้งที่ทอยกดอกเต็มผืนผ้า และขนิดที่ยกดอกเฉพาะเชิงผ้า หรือยกดอกสิดดิ้นเงินดิ้นทองซึ่งนิยมทอกันมาแต่โบราณ๓. ผ้าพื้นบ้านไทย (ภาคใต้)ผ้าพุมเรียง
ผ้าฝ้ายหรือผ้าไหมที่ทอโดยช่างทอผ้าบ้านพุมเรียง ตำบลพุมเรียง อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งมีชื่อเสียงในการทอผ้ายกดอกเป็นลวดลายต่างๆทั้งที่ทอยกดอกเต็มผืนผ้า และขนิดที่ยกดอกเฉพาะเชิงผ้า หรือยกดอกสิดดิ้นเงินดิ้นทองซึ่งนิยมทอกันมาแต่โบราณ - ผ้าเบี่ยงบ้านนาหมื่นศรี
ผ้าสำหรับพาดไหล่ของชาวบ้าน บ้านนาหมื่นศรี ตำบลนาหมื่นศรี อำเภอเมือง จังหวัดตรัง มักทอเป็นผืนสี่เหลี่ยมผืนผ้าหน้าแคบชายผ้าทั้งสองข้างทอเป็นผ้าพื้นสีแดงกลางผ้าทอยกเป็นสีเหลืองและแดง เป็นลายเรขาคณิต เช่นลายลูกแก้ว ลายขอ เป็นต้น ผ้าเบี่ยงใช้ห่มเฉียงไหล่หรือพาดไหล่ในงานพิธีต่างๆ
ผ้าทอเป็นลวดลายโดยยกและข่มเส้นยืนขึ้นหรือลงไม่สม่ำเสมอและเพิ่มเส้นพุ่งเป็นสองเส้นหรือมากกว่าสองเส้นเข้าไปเพื่อให้เกิดลวดลายนูนหรือเพิ่มดิ้นเงินดิ้นทองเข้าไปให้สวยงามขึ้นผ้ายกมักทอเป็นเส้นเล็กๆ คล้ายดอกเรียงกันไปบนหน้าผ้า บางทีเรียก ผ้ายกดอก หรือผ้ายก ผ้ายกเมืองนครเป็นผ้ายกที่มีชื่อเสียงมาแต่โบราณ
๔. ผ้าพื้นบ้านไทย (ภาคกลาง)
ผ้าซิ่นตีนจก หาดเสี้ยว
ผ้าซิ่นตีนจกของชาวไทยเชื้อสายลาวพวนบ้านหาดเสี้ยว ตำบลหาดเสี้ยว อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย นิยมต่อหัวซิ่นสองชั้นด้วยผ้าพื้นสีแดงและขาวตัวซิ่นทอลวดลายขวางลำตัวตีนซิ่นนิยมทอลายจกด้วยสีสด เช่น สีแดง เหลือง ส้ม เป็นลวดลายไปจนสุดเชิงซิ่นหรือสุดตีนซิ่น
ผ้าซิ่นตีนจก คูบัว
ผ้าซิ่นตีนจกของชาวไทยเชื้อสายไทยยวนตำบลคูบัว อำเภอเมืองราชบุรี จังหวัดราชบุรี นิยมต่อหัวซิ่นด้วยผ้าพื้นสีแดงและสีขาวตัวซิ่นนิยมทอด้วยสีเข้มมีลายเป็นริ้วๆหรือทอยกเป็นลายเล็กๆขวางตัวซิ่น ตีนซิ่นตกแต่งด้วยลายจกจนเกือบสุดตีนซิ่น แล้วคั่นด้วยแนวเล็กๆ
ผ้าซิ่นตีนจก บ้านไร่
ผ้าซิ่นตีนจกของชาวไทยเชื้อสายลาวครั่ง อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี นิยมต่อหัวซิ่นด้วยผ้าพื้นสีขาว หรือไม่ต่อหัวซิ่นตัวซิ่นทอด้วยลวดลายมัดหมี่ตีนซิ่นตกแต่งด้วยลวดลายจกสีสด เช่น เหลือง แดง ส้ม ต่อจากลายจกลงไปทอเป็นพื้นสีแดงเป็นแถบไปจนเกือบสุดตีนหรือเชิงแล้วทอสลับด้วยสีเหลืองเป็นแนวเล็กๆ ขวางเชิงซิ่น