อารยธรรมโรมัน  ปัจจัยทางภูมิศาสตร์กับการตั้งถิ่นฐาน                อารยธรรมโรมันมีแหล่งกำเนิดมาจากบริเวณคาบสมุทรอิตาลี ตั้งอยู่ทางใต้ของยุโรปลักษณะภูมิประเทศเป็นเทือกเขาและเนินเขา คือ เทือกเขาแอลป์ทางเหนือ กั้นคาบสมุทรอิตาลีออกจากดินแดนส่วนอื่นของยุโรป และ

เทือกเขาอเพนไนน์ซึ่งเป็นแกนกลางของคาบสมุทร บริเวณที่ราบมีน้อย ที่ราบสำคัญ เช่น ที่ราบชายฝั่งทะเลติร์เรเนียน (Tyrenian Sea) ที่ราบลุ่มไทเบอร์ เป็นที่ตั้งของกรุงโรมปัจจุบัน   สภาพอากาศเป็นแบบเมดิเตอร์เรเนียนอากาศอบอุ่น มีฝนในฤดูหนาว และอากาศแห้งแล้งในฤดูแล้ง และยังมีแร่ธาตุอุดมสมบูรณ์พอสมควร เช่น เหล็กสังกะสี   เงิน   หินอ่อน ยิปซัม เกลือ และโพแทช นอกนี้ยังมีทรัพยากรป่าไม้ ส่วนทรัพยากรดินมีจำนวนจำกัด

อารยธรรมโรมันสมัยประวัติศาสตร์

                ชาวโรมันมีความเชื่อว่าโรมสถาปนาบนเนินเขา 7 ลูก  โดยพีน้องฝาแฝดที่ชื่อ  โรมูลุส  ( Romulus)

และเรมุส ( Remus )  ซึ่งโตจากน้ำนมและการเลี้ยงดูของสุนัข  แต่ตามหลักฐานยืนยันว่าบริเวณที่ตั้งของกรุงโรม ในปัจจุบันมีพวกอีทรัสกัน( Etruscan )  ซึ่งได้รับอารยธรรมของกรีกอยู่ก่อนครอบครอง  พวกอีทรัสกันมีถิ่นเดิมอยู่ในเอเชียไมเนอร์   เมื่ออพยพมาแหลมอิตาลีก็นำเอาความเชื่อในศาสนาของกรีก  ศิลปะการแกะสลัก เครื่องปั้นดินเผา   อักษรกรีก   การหล่อทองแดงและบรอนซ์   การสร้างอาวุธ เข้ามาเผยแพร่ในคาบสมุทรอิตาลีในบริเวณแหลมอิตาลีเป็นที่ตั้งถิ่นฐานของผู้อพยพเผ่าอื่นๆได้แก่ พวกละตินซึ่งเป็นบรรพบุรุษของชาวโรมันในแถบบริเวณที่ราบละติอุม (Latium)ทางตอนใต้ของแม่น้ำไทเบอร์ (Tiber)พวกนี้มีอาชีพปลูกข้าวและเลี้ยงสัตว์ต่อมาได้มีการติดต่อกับพวกอีทรัสกัน  พวกละตินได้ขับไล่กษัตริย์อีทรัสกันออกจากบัลลังก์และจัดตั้งโรม มีรูปแบบการปกครองเป็นแบบสาธารณรัฐ  อำนาจการปกครองเป็นของชนชั้นสูง เรียกว่า  พวกพาทรีเชียน (patrician)เท่านั้น  ราษฎรหรือประชาชนส่วนใหญ่ที่เรียกว่า เพลเบียน (plebeian)ไม่มีสิทธิใดๆ ทั้งด้านการเมืองและสังคม

                ความขัดแย้งระหว่างพวกพาทรีเชียนและพวกเพลเบียนนำไปสู่การต่อสู้ระหว่างชนชั้นในปี449ก่อนค.ศ.พวกเพลเบียนได้มีสิทธิออกกฎหมายร่วมกับพวกพาทรีเชียน เป็นการออกประมวลกฎหมายเป็นลายลักษณ์อักษรฉบับแรกของโรมัน เรียกว่า  กฎหมายสิบสองโต๊ะ ( Law of the Twelve Tables) เพื่อใช้บังคับให้ชาวโรมันทุกคนปฏิบัติอยู่ในกรอบเดียวกันของกฎหมายและสังคม นับเป็นมรดกชิ้นสำคัญของโรมที่ถือว่าเป็นแม่บทของกฎหมายโลกตะวันตก

                ระหว่าง264 – 146 ปีก่อนค.ศ. โรมันทำสงครามพิวนิก ( Punic War) กับพวกคาร์เทจที่ตั้งอาณาจักรในบริเวณภาคเหนือของทวีปแอฟริกา คาร์เทจเป็นฝ่ายพ่ายแพ้และต้องเสียอาณาจักร เป็นการเปิดโอกาสให้โรมันได้เป็นเจ้าทะเลเมดิเตอร์เรเนียน    เป็นรัฐที่มีอำนาจมากที่สุดในขณะนั้นโดยผูกขาดการค้าระหว่างยุโรปตะวันตก    และยุโรปตะวันออกและเอเชียไมเนอร์ มีฐานะมั่งคั่ง และมีอำนาจปกครองดินแดนอันกว้างใหญ่ไพศาล

                เมื่อ 27 ปีก่อนค.ศ.  โรมันยุติการปกครองแบบสาธารณรัฐและหันมาใช้การปกครองแบบจักรวรรดิอย่างเป็นทางการ  ออคเทเวียน (Octavian) ได้รับสมญานามว่า ออกุสตุส (Augustus) และสภาโรมันยกย่องให้เป็น จักรพรรดิ พระองค์แรกของจักรวรรดิโรมัน โรมันเจริญถึงขีดสุดและสามารถขยายอำนาจและอิทธิพลไปทั่วทั้งทวีปยุโรป มีการสร้างถนนไปทั่วเพื่อสะดวกในการลำเลียงสินค้าและทหาร และส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมในแขนงต่างๆ

     มรดกที่สำคัญทางด้านศิลปวัฒนธรรมของโรมัน                ชาวโรมันได้รับอิทธิพลจากกรีกทั้งทางตรงและทางอ้อม  โดยผ่านจากชนชาติต่างๆที่เข้ามาติดต่อค้าขายในแหลมอิตาลี  โดยเฉพาะพวกอีทรัสกัน  เมื่อเริ่มก่อตั้งสาธารณรัฐโรมันใน 509 ปีก่อนค.ศ. ชาวโรมันได้รู้วิธีการต่อเรือ  การใช้ตัวอักษร  เหรียญกษาปณ์  และมาตรา ชั่ง ตวง วัด   ชาวโรมันจะด้อยกว่าชาวกรีกในเชิงจินตนาการ แต่โรมันก็มีอุปนิสัยเฉพาะตัวและเฉลียวฉลาดในการดัดแปลง  เสริแต่งศิลปวัฒนธรรมของกรีกให้สอดคล้องกับความต้องการของสังคมโรมันและระบบการปกครองของประเทศ  ชาวโรมันไม่นิยมสร้างวิหารขนาดใหญ่ถวายเทพเจ้าอย่างกรีก แต่กลับสร้างอาคารต่างๆเพื่อสนองความต้องการของรัฐและประโยชน์การใช้สอยของประชาชน

เช่น สร้างโรงมหรสพขนาดใหญ่จุผู้ชมได้ถึง 67,000 คน เรียกว่า โคลอสเซียม ( Colosseum ) เพื่อความหย่อนใจของประชาชน เช่น เป็นที่แสดงกีฬาต่อสู้กับสิงโต  สถานที่อาบน้ำสาธารณะ (public baths) เพื่อพบปะสังสรรค์  ออกกำลังกาย  อ่านหนังสือ และเล่นเกมต่างๆ  ประตูเมือง  ท่อส่งน้ำ  ถนน  และสะพานขนาดใหญ่ที่แสดงให้เห็นความสามารถเชิงวิศวกรรม    เพื่อความสะดวกในการคมนาคมขนส่งและเคลื่อนกองทัพในจักรวรรดิด้านประติมากรรม 

                                                             โคลอสเซียม ( Colosseum )    

โรมันแสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในระดับสูงทางศิลปะเช่นเดียวกัน ประติมากรรมของโรมันจะสะท้อนบุคลิกภาพของมนุษย์อย่างสมจริงตามธรรมชาติ  มีสัดส่วนงดงามเหมือนกรีก  แต่โรมันจะพัฒนาศิลปะด้านการแกะสลักรูปเหมือนของบุคคลสำคัญๆ เช่น จักรพรรดิ นักการเมือง  (โดยเฉพาะในท่าครึ่งท่อนบน) ได้อย่างสมบูรณ์  เพราะสามารถทำให้หินอ่อนแกะสลักนั้นดูมีชีวิต

   ชาวโรมันเชื่อว่าการแกะสลักรูปให้เหมือนจริงที่สุดจะช่วยรักษาวิญญาณของผู้นั้น( เมื่อตายไปแล้ว ) นอกจากนี้ยังพัฒนาการแกะสลักภาพสูงต่ำ เพื่อบันทึกเรื่องราวหรือเหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์ เพื่อสดุดีวีรกรรมของนักรบ งานศิลปกรรมประเภทนี้จะให้ภาพชีวิตที่เป็นจริงเป็นจัง  ช่วนในการถ่ายทอดการรับรู้ความยิ่งใหญ่ของโรมัน

งานประพันธ์ร้อยแก้วของซิเซโร ซึ่งเป็นข้อเขียนทางการเมืองและจริยธรรมในรูปแบบของสุนทรพจน์และจดหมาย ซิเซโรใช้ภาษาละตินที่สละสลวยมีระเบียบแบบแผนในงานประพันธ์ร้อยแก้วของเขา ถือเป็นแม่แบบของการใช้ภาษาละติน เขายังมีลักษณะพิเศษที่ใช้โวหารในการเสียดสีประชดประชัน (Satire) พฤติกรรมของฝ่ายปกครองในด้านศีลธรรมจรรยาและอำนาจรัฐ  ทั้งในเชิงติเตียนและสร้างสรรค์  ซึ่งไม่เคยปรากฏมาก่อนในงานประพันธ์ของกรีก นอกนี้ก็ยังมีงานประวัติศาสตร์เน้นความยิ่งใหญ่ของโรม เช่น งานเขียนเรื่อง บันทึกสงครามกอล ( BellumGallicum) ของจูเลียส ซีซาร์ ( Julius Cesar ) ประวัติศาสตร์กรุงโรม  ( History  of  Rome ) ของลีวี (Livy) 

                มรดกที่ยิ่งใหญ่อีกชิ้นของโรมัน ได้แก่ กฎหมาย ในระยะแรกกฎหมายโรมันไม่ได้เขียนเป็นลายลักษณ์อักษร  และไม่เป็นระบบ  กฎหมายยังมีลักษณะผสมกลมกลืนกับศาสนา  แต่ต่อมากฎหมายโรมันได้เปลี่ยนแปลงทีละเล็กทีละน้อยจากข้อบัญญัติของพระเจ้ามาเป็นกฎหมายบ้านเมือง ในที่สุดก็ได้มีการตรากฎหมายสิบสองโต๊ะ เพื่อให้ความยุติธรรมแก่ชาวโรมันอย่างทัดเทียมกันและยังใช้บังคับประชาชนทั่วไปในจักรวรรดิ โดยไม่จำกัดเชาติ และให้ความยุติธรรมแก่ประชาชนยิ่งขึ้น แม้แต่ทาสซึ่งโรมันนับเป็น พลเมือง  ก็มีสิทธิที่จะอุทธรณ์เรียกร้องความยุตืธรรมจากบ้านเมืองได้ในกรณีที่ถูกเจ้านายทำทารุณกรรม

                กฎหมายโรมันเป็นรากฐานของประมวลกฎหมายของประเทศต่างๆ เช่น อิตาลี ฝรั่งเศส สเปน สกอตแลนด์  ญี่ปุ่น เป็นต้น แม้แต่กฎหมายของวัดในสมัยกลาง (Middle Ages) ที่เรียกว่า Canon Law ก็ยังแสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของกฎหมายโรมันในสมัยจักรพรรดิจัสติเนียน (Justinian,ครองราชย์ ค.ศ. 527-565 ) แห่งจักรวรรดิไบแซนไทน์ ( Byzantine Empire )  ได้รวบรวมจัดประมวลกฎหมายโรมันเป็นหมวดหมู่และทิ้งไว้เป็นมรดกอันล้ำค่าของตะวันตก

  บรรณานุกรมหนังสือเรียน ประวัติศาสตร์ ม.5ผู้แต่ง  รศ.ทวีศักดิ์  ล้อมลิ้ม – ประทุม กุมาร