♥                                                               สามัคคีเภทคำฉันท์ 
ผู้แต่ง นาย ชิต บุรทัต
วัตถุประสงค์ 
เพื่อมุ่งชี้ความสำคัญของการรวมเป็นหมู่คณะ  เป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันเพื่อป้องกันรักษาบ้านเมืองให้มีความเป็นปึกแผ่น
ประวัติของเรื่อง  
ในสมัยรัชกาลที่6 เกิดเหตุการณ์ต่างๆ เช่น สงครามโลกครั้งที่1กบฏ ร.ศ.130 ทำให้เกิดความตื่นตัวทางความคิด มีความเห็นเกี่ยวกับการดำเนินการบ้านเมืองแตกต่างกันเป็นหลายฝ่าย จึงทำให้ส่งผลกระทบต่อความไม่มั่นคงของบ้านเมือง ในภาวะดังกล่าวจึงมีการแต่งวรรณคดีปลุกใจให้มีการรักษาขึ้นโดยเรื่องสามัคคีเภทแต่งขึ้นในปี พ.ศ 2457 โดยมุ่งเน้นความสำคัญของความสามัคคีเพื่อรักษาบ้านเมือง
   
เนื้อเรื่อง  
พระเจ้าอชาตศัตรูแห่งแคว้นมคธมีพระประสงค์จะขยายอาณาจักรให้กว้างขวางแคว้นที่หมายตาคือแควันวัชชีของเหล่ากษัตริย์ลิจฉวีเป็นแคว้นขนาดใหญ่และเจริญกว่าแคว้นใดในสมัยนั้นผู้ใดครอบครองได้ย่อมแสดงความยิ่งใหญ่ของกษัตริย์พระองค์นั้น
เหล่ากษัตริย์ลิจฉวีแห่งแคว้นวัชชีร่วมกันปกครองแคว้นโดยสมัคคีธรรมกษัตริย์แต่พระองค์มีพระโอรสบริวารตลอดจนดินแดนของพระองค์ทรงมีฐานะเสมอกันทรงยกย่องให้เกียรติกันไม่ว่าจะทำกิจใด ๆ ก็ทรงปรึกษาหารือกันที่สำคัญคือทรงยึดมั่นในอปริหานิยธรรมซึ่งเน้นความสามัคคีธรรมเป็นหลักหากทุกโจมตีเหล่ากษัตริย์ลิจฉวีก็จะทรงร่วมกันต่อสู้จนฝ่ายศัตรูพ่ายแพ้ไปการทำสงครามกับแคว้นวัชชีจึงไม่ใช่เรื่องง่ายต้องใช้ปัญญาไม่ใช้กำลังพระเจ้าอชาตศัตรูทรงมีปุโรหิตที่ปรึกษาชื่อวัสสการพราหมณ์เป็นผู้รอบรู้ศิลปศาสตร์และมีสติปัญญาเฉียบแหลมวัสสการพราหมณ์กราบทูลให้ทรงใช้อุบายในการตีแคว้นวัชชีโดยอาสาเป็นไส้ศึกไปยุ่งยงเหล่ากษัตริย์ลิจฉวีให้ทรงแตกความสามัคคี
พระเจ้าอชาตศัตรูเห็นชอบวัสสการพราหมณ์จึงเริ่มใช้แผนการโดยการทูลคัดค้านการไปตีแคว้นวัชชีพระเจ้าอชาตศัตรูแสร้งกริ้วทรงสั่งให้ลงโทษวัสสการพราหมณ์อย่างหนักและเนรเทศไป  วัสสการพราหมณ์มุ่งหน้าไปเมืองเวสาลีเพื่อขอรับราชการด้วยความเป็นผู้มีวาทศิลป์รู้จักใช้เหตุผลโน้มน้าวใจทำให้เหล่ากษัตริย์ลิจฉวีหลงเชื่อรับวัสสการพราหมณ์ไว้ในพระราชสำนักให้ทำที่พิจารณาคดีความและถวายพระอักษรเหล่าพระกุมารเมื่อทำหน้าที่เต็มความสามารถให้เป็นที่ไว้วางใจแล้ว  วัสสการพราหมณ์เริ่มสร้างความแคลงใจในเหล่าพระกุมารโดยออกอุบายให้พระกุมารเข้าใจผิดว่าพระกุมารพระองค์อื่นนำปมด้อยของตนไปเหล่าให้ผู้อื่นทราบทำให้เสียชื่อ  เหล่าพระกุมารนำความไปกราบทูลพระบิดาต่างก็เชื่อพระโอรสของพระองค์ทำให้เกิดความขุ่นเคืองกันทั่วไปในหมู่กษัตริย์ลิจฉวี  เมื่อเวลาผ่านไป 3 ปี สามัคคีพราหมณ์ในหมู่กษัตริย์ลิจฉวีก็สูญสิ้นไป 
วัสสการพราหมณ์ทดสอบด้วยการตีกลองนัดประชุมก็ไม่ปรากฎว่ามีกษัตริย์ลิจฉวีเข้าร่วมประชุมวัสสการพราหมณ์เห็นว่าแผนการเป็นผลสำเร็จจึงลอบส่งข่าวไปกราบทูลพระเจ้าอชาตศัตรูให้ทรงยกทัพมาตีแคว้นวัชชี  ชาวเมืองวัชชีต่างตื่นตระหนกเมื่อทราบข่าวศึก
แต่เหล่ากษัตริย์ลิจฉวีต่างทรงถือทิฐิไม่มีผู้ใดวางแผนป้องกันภัยดังนั้นเมื่อกองทัพของแคว้นมคธถึงเมืองสาลีจึงยกทัพเข้าเมืองได้ง่ายใดและผู้ที่เปิดประตูเมืองให้กองทัพมคธก็คือวัสสการพราหมณ์นั่นเอง

              สามัคคีเภทคำฉันท์เป็นนิทานสุภาษิตสอนใจให้เห็นโทษของการแตกความสามัคคีที่ไม่ได้มีผลกระทบต่อบุคคลเท่านั้นแต่ยังส่งผลถึงสังคมส่วนรวมด้วย  นอกจากนี้ยังแสดงให้เห็นความสำคัญของการใช้สติปัญญาให้เกิดผลโดยไม่ต้องใช้กำลังอีกด้วย

แก่นเรื่อง

1. โทษของการแตกสามัคคี
2. การใช้สติปัญญาเอาชนะฝ่ายศัตรู
3. การใช้วิจารณญานก่อนที่จะตัดสินใจทำสิ่งใดย่อมเป็นการดี
4. การถือความคิดของตนเป็นใหญ่และทะนงตนว่าดีกว่าผู้อื่น ย่อมทำให้เกิดความเสียหายต่อส่วนรวม

 วิเคราะห์ตัวละคร
วัสสการพราหมณ์กับกษัตริย์ลิจฉวี
วัสสการพราหมณ์เป็นตัวละครที่มีบทบาทสำคัญที่สุดในการดำเนินเรื่อง  เป็นผู้ออกอุบายวางแผนและดำเนินการยุยงจนเหล่ากษัตริย์แตกความสามัคคีทำให้อชาตศัตรูเข้าครอบครองแคว้นวัชชีได้สำเร็จ  วัสสการพราหมณ์เป็นพราหมณ์อาวุโสผู้มีความสามารถสติปัญญาดี  รอบรู้ศิลป์วิทยาการและมีวาทศิลป์เป็นที่ไว้วางใจจากฝ่ายศัตรูและสามารถโน้มน้าวเปลี่ยนความคิดของฝ่ายตรงข้ามให้เป็นไปตามแผนที่วางไว้สำเร็จ บางทรรศนะอาจเห็นว่าวัสสการพราหมณ์เป็นคนที่ขาดคุณธรรมใช้อุบายล่อลวงผู้อื่นเพื่อประโยชน์ฝ่ายตน  แต่อีกมุมหนึ่งวัสสการพราหมณ์มีคุณสมบัติที่น่ายกย่องกล่าวคือมีความจงรักภักดีต่อพระเจ้าอชาตศัตรูและบ้านเมืองเป็นอย่างมากยอมเสียสละความสุขส่วนตน  ยอมลำบากเจ็บตัว ยอมเสี่ยงไปอยู่ในหมู่ศัตรูต้องใช้ความอดทดสูงและรู้จักรักษาความลับได้ดีเพื่อให้อุบายสำเร็จ  ส่วนเหล่ากษัตริย์ลิจฉวีขาดวิจารญาณ(ญาณพิจารณ์ตรอง) จนในที่สุดทำให้แตกความสามัคคีจนเป็นเหตุให้แคว้นวัชชีตกเป็นของแคว้นมคธ

เกร็ดน่ารู้
อปริหานิยธรรม คือ ธรรมอันไม่เป็นที่ตั้งแห่งความเสี่ยงเป็นไปด้วยความเจริญสำหรับหมู่ชนหรือผู้บริหารบ้านเมือง  พระพุทธเจ้าตรัส
แสดงแก่เจ้าวัชชีทั้งหลายที่ปกครองรัฐโดยระบบสามัคคีธรรม  ซึ่งรัฐคู่อริยอมรับว่าเมื่อชาววัชชียังปฏิบัติธรรมหลักธรรมนี้  จะเอาชนะด้วยการรบไม่ได้
นอกจากจะใช้การเกลี้ยกล่อมหรือยุแยกให้แตกสามัคคี
อปริหานิยมธรรมมี 7 ประการคือ
1.มั่นประชุมกันเนืองนิตย์
2.พร้อมเพรียงกันประชุม  พร้อมเพรียงกันทำกิจที่พึงทำ
3.ไม่บัญญัติสิ่งที่มิได้บัญญัติเอาไว้(ขัดต่อหลักการเดิม)  ไม่ล้มล้างสิ่งที่บัญญัติไว้
(ตามหลักการเดิม)
4.ท่านเหล่าใดเป็นผู้ใหญ่ในชนชาววัชชี  เคารพนับถือท่านเหล่านั้น เห็นถ้อยคำ  
ของท่านว่าเป็นสิ่งอันควรรับฟัง
5.บรรดากุลสตรีกุลกุมารีทั้งหลายให้อยู่ดีมิให้ถูกข่มแหง
6.เคารพสักการะบูชาเจดีย์ของวัชชีทั้งหลายไม่ปล่อยให้ธรรมมิกพลีที่เคยให้เคย
ทำแก่เจดีย์เหล่านั้นเสื่อมทรามไป
7.จัดการอารักขา คุ้มครอง ป้องกัน อันชอบทำแก่เหล่าพระอรหันต์ทั้งหลาย
ตั้งใจว่าขอพระอรหันต์ทั้งหลายที่ยังไม่มาพึ่งมาสู่แว่นแคว้น  ที่มาแล้วพึงอยู่ใน
แว่นแคว้นโดยผาสุข