ประโยคสามัญหรือพื้นฐาน  คือประโยคที่ประกอบด้วย นามวลีทำหน้าที่ประธาน กับกริยาวลีทำหน้าที่ภาคแสดงประโยคพื้นฐานต้องไม่มีส่วนขยายใด ๆ เป็นอนุประโยค ในการสื่อสารประธานหรือบางส่วนของประธานอาจไม่ปรากฏได้ ประโยคพื้นฐานแบ่งออกได้เป็น  ๒  ชนิด คือ ประโยคพื้นฐานที่มีกริยาวลีเดียว กับประโยคพื้นฐานที่มีหลายกริยาวลี แต่ต้องไม่มีคำเชื่อมกริยาวลีเหล่านั้น

ประโยคสามัญมี  ๒  รูปแบบ คือ
๑.  ประโยคพื้นฐานชนิดที่มีกริยาวลีเดียว เช่น
เด็กหญิงสุนันท์นั่งในห้องเรียน
เด็กผู้หญิง ๓ – ๔ คนกำลังเล่นต้องเตอยู่หน้าบ้าน
น้องถูกดุ
กฎหมายได้รับการพิจารณา
เครื่องหมายที่พักริมทางตามถนนหลวงถูกลบเสียแล้ว
ปุ๊กลุกอ้วนมากตอนเล็ก ๆ
บ้านสีครีมหลังนั้นสวย
นายเที่ยงเป็นครูใหญ่โรงเรียนประจำจังหวัด
วันที่  ๑  มกราคมเป็นวันขึ้นปีใหม่
นิสัยวารุณีเหมือนคุณพ่อ
คนไทยต้องรู้จักตนเอง
อุบลกำลังกินส้มตำซุปหน่อไม้และหมูน้ำตำ
ลักษณะให้ของขวัญสุวรรณีทุกปี
พ่อกำลังรดน้ำต้นไม้
อาจารย์เพิ่มขายหนังสืออ่านนอกเวลานักศึกษาปีที่  ๑
ผู้จัดการเคยแจกโบนัสลูกน้องทุกปี
ปรีชาเพิ่งเป็นหัวหน้าห้อง ๒๐๖
ไม่ต้องไปงานกาชาดแล้ว
ง่วงเหลือเกิน
กินขนมซิ
รีบ ๆ เข้า
รักกันไว้เถิด
หิวจังเลย
เดี๋ยวตีนะ
๒.  ประโยคพื้นฐานที่มีกริยาวลีหลายกริยาวลี (ประโยคกริยาเรียง)
ประโยคพื้นฐานชนิดนี้มีกริยาวลี  หลายวลี กริยาวลีเหล่านั้นจะเป็นภาคแสดงของประธานเดียวกันหรือเป็นภาคแสดงของประธานต่างกันก็ได้ แต่ต้องไม่มีคำเชื่อมเชื่อมกริยาวลีเหล่านั้น  กริยาวลีในประโยคอาจแสดงเหตุการณ์ที่เกิดพร้อมกัน เกิดต่อเนื่องกัน เกิดก่อนหลังตามลำดับ หรือเหตุการณ์หลังเป็นผลจากเหตุการณ์แรกก็ได้ เช่น
     ก.  เหตุการณ์ในประโยคเกิดพร้อมกัน เช่น
สมชายโบกมือลาพวกเรา
สมเกียรติ์ขับรถฝ่าไฟแดง
เก๋นอนร้องเพลงในห้องนั่งเล่น
แอ๋วกับน้องกำลังนั่งอ่านหนังสือพิมพ์
     ข.  เหตุการณ์ในประโยคเกิดต่อเนื่องกัน หรือเกิดก่อนหลังตามลำดับ เช่น
คุณปู่เดินไปใส่บาตรหน้าบ้าน
สมทรงพับเสื้อเก็บเข้าตู้
สุดาทำอาหารกินเอง
คุณป้าไปซื้อของที่ตลาด
แต๋ววิ่งไปเปิดประตูบ้าน
     ค.  เหตุการณ์หลังเป็นผลของเหตุการณ์แรก เช่น
คลื่นซัดบ้านพังหมด
ลมพัดสังกะสีปลิว
เขาดีใจหัวเราะท้องคัดท้องแข็ง
หนาวเกี่ยวเสื้อขาดเป็นปากฉลาม
สุดารีดเสื้อเรียบมาก
เด็กลื่นหกล้มก้นกระแทก
เขาซักผ้าสะอาดดี
สรุป ประโยคสามัญ มี  ๒  ลักษณะ คือ
     ๑.  มีกริยาตัวเดียว  (กริยาวลีเดียว)  เช่น ฉันมาโรงเรียน
     ๒.  มีกริยาวลีเรียง (มีกริยาวลีมากกว่า  ๑  คำ)  เช่น ฉันมาเรียนหนังสือที่โรงเรียน

กิจกรรมที่  ๑

ก.  นักเรียนจงช่วยกันพิจารณาว่าประโยคเหล่านี้เป็นประโยคพื้นฐานหรือไม่  เพราะเหตุอะไร
(๑๐  คะแนน)
ทองแดงก็จะออกวิ่งไปทันที และนำตัวอื่นๆ ให้อ้อมต้นมะพร้าวต้นนี้ด้วย
ไม่เป็นเพราะมีคำเชื่อม ก็ และมีกริยา  ๒  ตัว คือ ออกวิ่ง และ อ้อมต้นมะพร้าว
๑.  แม่ลออเข้ามาไหว้พระยาภักดีนฤนาถ  (๒  คะแนน)
 
๒.  ผลมะพร้าวจะหล่นลงโดนคน  (๒  คะแนน)
 
๓.  นายล้ำนั่งบนเก้าอี้ในห้องอ่านหนังสือ (๒  คะแนน)
 
๔.  แกจะเอาเงินหรือเอาแซ่ม้า (๒  คะแนน)
 
๕.  ความน่ารักของลออเอาชนะจิตใจของนายล้ำ  (๒  คะแนน)
 
ข.  นักเรียนจงช่วยกันแต่งประโยคตามคำสั่งต่อไปนี้  (๑๐  คะแนน)
๑.  ประโยคสามัญ  มีกริยาตัวเดียว  (๒  คะแนน)
 
๒.  ประโยคสามัญ  มีกริยาเรียง  (๒  คะแนน)
 
๓.  ประโยคสามัญ  มีกรรมตัวเดียว  (๒  คะแนน)
 
๔.  ประโยคสามัญ  มีกริยา ๒ ตัว  (๒  คะแนน)
 
๕.  ประโยคสามัญ  มีกริยาเรียงและกริยา ๒  ตัว  (๒  คะแนน)
  
กิจกรรมที่  ๒

นักเรียนจงพิจารณาว่าข้อความต่อไปนี้เป็นประโยคชนิดใดแล้วทำเครื่องหมาย  X  ในช่องที่ตรงกับหัวข้อที่นักเรียนเลือกแล้วนั้น

ข้อ ข้อความ                                           มีกริยาวลีเดียว มีกริยาเรียง ไม่เป็นประโยคสามัญ
๑ น้องเป็นนักเรียน                                        
๒ สมทรงนั่งอ่านหนังสือในห้อง   
๓ พ่อขับรถไปทำงาน   
๔ วันนี้อากาศดีมาก   
๕ ปัญญาเป็นนักเรียน   
๖ ตั๋งโต๊ะสั่งให้ทหารฆ่าคนเป็นอันมาก   
๗ ทุกวันเราต้องมาเรียนหนังสือที่โรงเรียน   
๘ รีบ ๆ เดินเข้าซิ   
๙ คุณครูแจกการบ้านนักเรียนทุกคน   
๑๐ เด็กเล่นในสนามด้วยความสนุกสนาน   
๑๑ ฉันและเธอเป็นเด็กฉวางรัชดาภิเษก   
๑๒ บ้านหลังนั้นสวยมาก   
๑๓ ทุกคนต้องเข้าห้องสมุดอ่านหนังสือ   
๑๔ ผมกำลังเรียนชั้นมัธยม   
๑๕ ผ้าผืนนี้สะอาดมาก   
๑๖ คุณพ่อนั่งดูโทรทัศน์ในห้องนั่งเล่น   
๑๗ เขาชอบวิชาภาษาไทยเพราะครูใจดี   
๑๘ ฝนตกทุกวันจนน้ำท่วม   
๑๙ พวกเราไปกินขนมที่โรงอาหาร   
๒๐ สุชาถูกครูดุ   

จัดทำโดย นายประเสริฐ ศรีราชพัฒน์  ร.ร.ฉวางรัชดาภิเษก อ.ฉวาง จ.นครศรีธรรมราช ๐๘๙๘๗๒๘๔๙๒