มะขาม

Tamarindus indica{{{binomial_authority}}}

มะขาม

การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์[ซ่อน]

อาณาจักร        Plantae

ส่วน     Magnoliophyta

ชั้น       Liliopsida

อันดับ  Fabales

วงศ์      Fabaceae

สกุล     Tamarindus

สปีชีส์  T. indica

ข้อมูลทั่วไป

ชื่อวิทยาศาสตร์           Tamarindus indica

มะขาม เป็นไม้เขตร้อนมีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปแอฟริกาแถบประเทศซูดานต่อมามีการนำเข้ามาในประเทศแถบเขตร้อนของเอเชีย และประเทศแถบละตินอเมริกาและในปัจจุบันมีมากในเม็กซิโก

ชื่อมะขามในภาคต่างๆ เรียกมะขามไทย (ภาคกลาง) ขาม (ภาคใต้) ตะลูบ (โคราช) ม่วงโคล้ง (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี)อำเปียล เขมร จังหวัดสุรินทร์ ในภาษาอังกฤษใช้คำว่า tamarind หรือ Indian date ซึ่งแปลมาจากภาษาอาหรับ:تمر هندي (tamr hindī)

มะขามเป็นต้นไม้ประจำจังหวัดเพชรบูรณ์ซึ่งมีคำขวัญประจำจังหวัดว่า "เมืองมะขามหวาน อุทยานน้ำหนาว ศรีเทพเมืองเก่าเขาค้ออนุสรณ์ นครพ่อขุนผาเมือง"

เนื้อหา [ซ่อน]

1 ลักษณะเฉพาะ

2 ประโยชน์

3 คติความเชื่อ

4 ชื่อเรียกในภาษาอื่น ๆ

มะขามเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ่แตกกิ่งก้านสาขามากไม่มีหนามเปลือกต้นขรุขระและหนา สีน้ำตาลอ่อน ใบ เป็นใบประกอบใบเล็กออกตามกิ่งก้านใบเป็นคู่ ใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน ปลายใบและโคนใบมน ประกอบด้วยใบย่อย 10–15 คู่ แต่ละใบย่อยมีขนาดเล็ก กว้าง 2–5 มม. ยาว 1–2 ซม.ออกรวมกันเป็นช่อยาว 2–16 ซม. ดอก ออกตามปลายกิ่ง ดอกมีขนาดเล็กกลีบดอกสีเหลืองและมีจุดประสีแดง/ม่วงแดงอยู่กลางดอก ผล เป็นฝักยาวรูปร่างยาวหรือโค้ง ยาว 3-20 ซม. ฝักอ่อนมีเปลือกสีเขียวอมเทา สีน้ำตาลเกรียม เนื้อในติดกับเปลือกเมื่อแก่ฝักเปลี่ยนเป็นเปลือกแข็งกรอบหักง่าย สีน้ำตาลเนื้อในกลายเป็นสีน้ำตาลหุ้มเมล็ด เนื้อมีรสเปรี้ยว และ/หรือหวาน ซึ่งฝักหนึ่ง ๆจะมี/หุ้มเมล็ด 3–12 เมล็ด เมล็ดแก่จะแบนเป็นมัน และมีสีน้ำตาล

ใบของมะขามเป็นใบประกอบแบบขนนก(pinnately compound leaves) ใบย่อยแต่ละใบแยกออกจากก้าน 2 ข้างของแกนกลางคล้ายขนนก ถ้าปลายสุดของใบจะเป็นใบย่อยเพียงใบเดียวเรียก แบบขนนกคี่ (odd pinnate) เช่น กุหลาบ อัญชัน ก้ามปู ถ้าสุดปลายใบมี 2 ใบ เรียกแบบขนนกคู่(even pinnate) เช่น มะขาม

การปลูกมะขามทำได้โดยเตรียมดินโดยขุดหลุมกว้าง ยาวและลึกด้านละ 60 ซม.ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักคลุกเคล้าดินรองก้นหลุมเอากิ่งพันธุ์ลงปลูก รดน้ำให้ชุ่มมะขามเมื่อลงดินแล้วจะโตเร็ว ควรใช้ไม้หลักพยุงไว้ให้แน่นและการบำรุงรักษาหลังเริ่มปลูก ควรเอาใจใส่ดายหญ้ารอบต้น และรดน้ำทุกวัน

ส่วนที่ใช้เป็นยา : เนื้อในฝักแก่ (มะขามเปียก) เปลือกต้น(ทั้งสดหรือแห้ง) เนื้อในเมล็ด

สรรพคุณและวิธีใช้

แก้อาการท้องผูกใช้เนื้อฝักแก่หรือมะขามเปียก 10–20ฝัก (หนักประมาณ 70–150กรัม) จิ้มกับเกลือรับประทาน หรือใส่เกลือเติมน้ำคั้นดื่ม

แก้อาการท้องเดิน ใช้เปลือกต้นทั้งสดหรือแห้งประมาณ 1–2 กำมือ (15–30กรัม) ต้มกับน้ำปูนใสหรือน้ำรับประทาน

ถ่ายพยาธิลำไส้ใช้เมล็ดคั่วกะเทาะเปลือกเอาออกเนื้อในเมล็ดแช่น้ำเกลือจนนุ่ม รับประทานครั้งละ 20–30เมล็ด เหมาะสำหรับถ่ายพยาธิไส้เดือน

แก้ไอขับเสมหะใช้เนื้อในฝักแก่หรือมะขามเปียกจิ้มเกลือรับประทาน

การขยายพันธุ์ :นิยมขยายพันธุ์โดยการทาบกิ่ง ติดตาหรือต่อกิ่งเพราะได้ผลเร็วและไม่ทำให้กลายพันธุ์

สภาพดินฟ้าอากาศ :ขึ้นได้ในดินแทบทุกชนิดแม้แต่ดินเลว เช่นดินลูกรัง เจริญได้ดีในดินร่วนปนดินเหนียวทนแล้งได้ดี ฤดูปลูกที่เหมาะสม คือต้นฤดูฝน

ควรหาเศษหญ้าฟางคลุมโคนจนกว่าต้นจะแข็งแรงควรฉีดยาป้องกันโรคราแป้งและแมลงพวกหนอนเจาะฝัก ด้วงเจาะเมล็ดในระยะที่เป็นดอกอยู่

คุณค่าทางโภชนาการ :ยอดอ่อนและฝักอ่อนมีวิตามิน เอ มาก มะขามเปียกรสเปรี้ยว ทำให้ชุ่มคอ ลดความร้อนของร่างกายได้ดีเนื้อในฝักมะขามที่แก่จัด เรียกว่า "มะขามเปียก"ประกอบด้วยกรดอินทรีย์หลายตัว เช่น กรดทาร์ททาร์ริค กรดซิตริค เป็นต้นทำให้ออกฤทธิ์ ระบายและลดความร้อนของร่างกายลงได้ แพทย์ไทยเชื่อว่ารสเปรี้ยวนี้จะกัดเสมหะให้ละลายได้ด้วย

มะขามเปียกอุดมด้วยกรดอินทรีย์ อาทิกรดซิตริค (Citric Acid) กรดทาร์ทาริค(TartaricAcid) หรือกรดมาลิค(MalicAcid) เป็นต้นมีคุณสมบัติชำระล้างความสกปรกรูขุมขน คราบไขมันบนผิวหนังได้ดีมาก

ตามตำราพรหมชาติฉบับหลวงถือว่ามะขามเป็นไม้มงคลชนิดหนึ่งที่ควรปลูกไว้ทางทิศตะวันตก (ประจิม) ของบ้านเพื่อป้องกันสิ่งไม่ดี ผีร้ายมิให้มากล้ำกลายอีกทั้งต้นมะขามยังเป็นต้นไม้ที่มีชื่อเป็นมงคลนามถือกันเป็นเคล็ดว่าจะทำให้มีแต่คนเกรงขาม

ภาษา     ชื่อเรียก

ทมิฬ    ปูลี,ปูลิ

ฝรั่งเศส            ตามารีนีเยร์ (Tamarinier)

มลายู   อาซาม

เยอรมัน           ทามาราย

ลาว      มอลขาม

สเปน   ทามารินโด

สิงหล   สยามบาลา

อังกฤษแถบฟลอริดา   มะนิลา สวีท

อิตาลี   ทามารินโด

อินเดีย อะมะลา, อะมะลิกา

อินโดนีเซีย       อาซาม

จีน       ซวนโต้ว