ไชยเชษฐ์เป็นเรื่องราวของ หญิงงาม ชื่อจำปาทอง  เป็นธิดาของท้าวอภัยนุราชเมืองเวสาลี  เวลาร้องไห้จะมีดอกจำปาร่วงมาแทนหยดน้ำตา  นางจำปาทองเลี้ยงจระเข้ไว้ดูเล่น จระเข้นั้นก่อความเดือดร้อนแก่ประชาชนเป็นอันมาก  ท้าวอภัยนุราชจึงขับนางออกจากเมือง  นางจำปาทองออกจากเมืองไปกับนางแมวชื่อวิฬา  ทั้งสองหลงทางและผจญภัยต่าง ๆ  จนไปพบพระโคดมฤาษีและขอความช่วยเหลือ  ต่อมาท้าวสิงหลทราบข่าวนางจึงได้ขอมาเลี้ยงเป็นบุตรบุญธรรม  ท้าวสิงหลรักนางจำปาทองดังบุตรีแท้ ๆ และประทานนามให้ใหม่ว่าสุวิญชา   ฝ่ายไชยเชษฐ์เป็นโอรสท้าวธรรมมึกเจ้าเมืองเหมันต์  พระไชยเชษฐ์เป็นโอรสของท้าวธรรมนึกเจ้าเมืองเหมันต์  พระไชยเชษฐ์มีสนมอยู่ ๗ คน  วันหนึ่งพระองค์ไปเที่ยวป่า พระอินทร์รู้ว่าพระไชยเชษฐ์และนางสุวิญชาเป็นคู่กันจึงให้พระมาตุลีแปลงเป็นกวางทองล่อพระไชยเชษฐ์ไปยังเมืองสิงหล  เมื่อไชยเชษฐ์พบนางสุวิญชาทั้งสองก็รักใคร่  ด้วยความเห็นชอบของบิดาของทั้งสองฝ่าย  ทั้งสองจึงได้อภิเษกสมรสและมาอยู่เมืองเหมันต์

               ฝ่ายนางสนมทั้งเจ็ดเกิดความอิจฉาริษยานางสุวิญชา  คอยปองร้ายอยู่เสมอ เมื่อนางสุวิญชามีครรภ์แก่จึงสร้างข่าวลวงให้พระไชยเชษฐ์ไปเสาะหาช้างเผือก  เมื่อนางสุวิญชาประสูติพระโอรส นางสนมทั้งเจ็ดจึงนำพระกุมารใส่หีบฝังไว้ในป่า  แล้วนำท่อนไม้ใส่พานไว้จากนั้นจึงบอกพระไชยเชษฐ์ว่านางสุวิญชาคลอดลูกเป็นท่อนไม้  เมื่อพระไชยเชษฐ์เห็นเช่นนั้นจึงขับไล่นางไปจากเมือง  นางสุวิญชากับนางวิฬาจึงตามหาพระโอรสแล้วกลับเมืองสิงหล  ท้าวสิงหลประทานชื่อพระโอรสว่า นารายณ์ธิเบศร์  พระไชยเชษฐ์สำนึกผิดจึงออกตามหานางสุวิญชาและพระโอรส  เมื่อพระไชยเชษฐ์พบพระนารายณ์ธิเบศร์และทราบว่าเป็นโอรสของตน  จึงให้พระโอรสช่วยเหลือ  ท้ายสุดพระไชยเชษฐ์ก็ได้คืนดีกับนางสุวิญชาและอภิเษกกันอีกครั้ง

ไชยเชษฐ์เป็นวรรณคดีที่แสดงถึงปัญหาการอยู่ร่วมกันของชาย-หญิง ในฐานะที่เป็นครอบครัว  แม้จะเป็นกษัตริย์ก็ย่อมมีความรัก  โลภ โกรธ  หลง  ปัจจัยที่ทำให้เกิดความขัดแย้งในครอบครัวของไชยเชษฐ์  คือ

       ความอิจฉาริษยา

        ครอบครัวของพระไชยเชษฐ์เป็นครอบครัวใหญ่   การดูแลและให้ความรักแก่มเหสีแต่ละคน ถ้าไม่มีความยุติธรรมย่อมเกิดความขัดแย้งในครอบครัว  ไชยเชษฐ์เดิมมีสนมอยู่แล้ว ๗ คน  เมื่อได้นางสุวิญชามาเป็นมเหสีที่โปรดปราน   สนมทั้งเจ็ดจึงเกิดความอิจฉาริษยา จึงใส่ร้ายนางสุวิญชาว่านางคลอดลูกเป็นท่อนไม้แล้วให้พระไชยเชษฐ์ลงโทษนางสุวิญชา  เมื่อเห็นนางสุวิญชาอ้อนวอนพระไชยเชษฐ์ก็กลัวทั้งสองจะกลับมาคืนดีกันจึงพูดจาถากถาง ด่าทอนางสุวิญชา

                                                  
           ความหลง

           ความหลงของพระไชยเชษฐ์เป็นความหลงอันเนื่องมาจากการทำเสน่ห์ของนางสนมทั้งเจ็ด   พระไชยเชษฐ์หลงในคำพูดและไว้ใจนางสนมทั้งเจ็ด   เมื่อนางสนมทั้งเจ็ดทูลอะไรก็เชื่อฟังทั้งหมด  จนถึงคิดที่จะสั่ง ประหารนางสุวิญชาแต่พระพี่เลี้ยงทั้งสี่ทูลคัดค้าน  พระไชยเชษฐ์จึงขับไล่นางออกจากเมืองแทน